ئاماری ماڵپەر
ته‌فسیری ئاسان دابه‌زێنه
خوێندنەوەو تەفسیری قورئانی پیرۆز
- بۆ خویندنه‌وه‌ى قورئان و گوێ گرتن له هه‌ر قورئانخوێنێک کلیک لێره بکه
- بۆ گوێ گرتن له قورئان و خوێنه‌وه‌ى وبینینى ته‌فسیره‌که‌ى پێکه‌وه به‌کوردى و زمانه جیهانیه‌کان کلیک لێره بکه
ب - هاوسه‌رگرتن بۆ به‌رژه‌وه‌ندى کۆمه‌لآیه‌تیه
نووسینى: د. عه‌بدوڵلآ ناصح عه‌لوان
وه‌رگێڕانى: ناصح ئیبراهیم سازانى
وه‌ک ئاشکرایه سوده‌کانى هاوسه‌رگرتن له ئیسلامدا گشتیه, بۆ به‌رژه‌وه‌ندى کۆمه‌لآیه‌تیه, به‌پشتیوانى خواى گه‌وره له‌به‌ر گرنگى باسه‌که, پاشان په‌یوه‌ندیه‌کانی له رووى په‌روه‌رده‌ییه‌وه بۆ روون ده‌که‌ینه‌وه:
١- پارێزگاریه له مانه‌وه‌و به‌رده‌وامى جۆری ئاده‌میزاد:
به‌هۆی هاوسه‌رگیریه‌وه وه‌چه‌ى مرۆڤایه‌تى به‌رده‌وام ده‌بێ و زۆر ده‌بێ نه‌وه له‌دواى نه‌وه.. تا ئه‌و کاته‌ى خواى گه‌وره ئه‌م زه‌ویه‌و هه‌رچی له‌سه‌ریه‌تى به میرات ده‌یگرێ, شاراوه نیه ئه‌م زۆربوونى نه‌وه له‌دواى نه‌وه بۆ پارێزگاریه له مانه‌وه‌و به‌رده‌وامى جۆری مرۆڤایه‌تى, ئه‌وه پسپۆره‌کانى هانداوه بۆ دانانى په‌یڕه‌و پرۆگرامى په‌روه‌رده‌یى و, بنه‌ماو رێساى راست و دروست له پێناوى سه‌لامه‌تى ئه‌م جۆره به‌شێوه‌یه‌کى یه‌کسان له‌رووى ره‌وشتى و جه‌سته‌ییه‌وه, بێگومان قورئانى پیرۆزیش ئاماژه داوه به‌باسی حیکمه‌تى کۆمه‌لآیه‌تى و به‌رژه‌وه‌ندى مرۆڤایه‌تى له کاتێکدا که ده‌فه‌رموێت: [وَاللّهُ جَعَلَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا وَجَعَلَ لَكُم مِّنْ أَزْوَاجِكُم بَنِينَ وَحَفَدَةً]. النحل: ٧٢. واته:
خودا هه‌ر له‌خۆتان هاوسه‌رانى بۆ فه‌راهه‌مهێناون, هه‌ر له رێگه‌ى هاوسه‌رانتانه‌وه منداڵ و نه‌وه‌ى پێ به‌خشیوون..
هه‌روه‌ها ده‌فه‌رموێت: [يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُواْ رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا ڕجَالاً كَثِيرًا وَنِسَاء]. (النساء: 1. واتة: ئةى خةلَكينة خؤتان لةخةشم و ناڕةزايي ئةو ثةروةردطارةتان بثاريَزن كة ئيَوةى لة تاكة نةفسيَك هيَناوةتةدى, هةروةها لةو نةفسةش هاوسةرةكةى بةديهيَناوةو, لةو دووانة ثياوان و ئافرةتانى زؤرى خستؤتةوةو بلآوكردؤتةوة بةسةر زةويدا.
2- ثاريَزطاريكردنة لة رةضةلَةك و نةذاد:
بةو هاوسةرطرتنة كة خواى ثةروةدطار دايناوة مندالآن شانازى دةكةن بة ڕةضةلَةكى خؤيان و باو باثيريانةوة, شاراوة نية ئةو كاتة هةست بةئارامى و دلَنيايي و كةرامةتى مرؤظانةيان دةكةن.. بةلآم ئةطةر ئةو هاوسةرطرتنة شةرعية نةبواية كة خوا دايناوة, ئةوا كؤمةلَطة ثڕئةبوو لة مندالآنى بآ رةضةلَةك و بيَ ڕيَز, ئةوةش ئةبووة هؤى تانةو تةشةر بؤسةر رةوشتة بةرزو جوانةكان و, بلآوبونةوةى تاوان و خراثةو بةرةلآيى ترسناك.
3- كؤمةلَطة سةلامةت دةبيَ لة هةلَوةشانةوةى رةوشتى:
بةهاوسةرطرتن كؤمةلَطة سةلامةت دةبيَت لة هةلَوةشانةوةى رةوشتى, تاكةكان ئةمين دةبن لة تيَكضونى كؤمةلآيةتي.. شتيَكى شاراوة نية لاى هةموو خاوةن بيروهؤش و تيَطةيشتوويةك كة تيَركردنى ئارةزووى جينسى بةحةلآلَى, تاك و كؤمةلَ ئةبات بةرةو ضاكترين ئاكارى بةرزو رةوشتى جوان, ئةو كاتة شايةن ئةبن بةطةياندن و بةجيَهيَنانى ثةيامى خوا, بةرطةى ئةو بةثرسياريَتية طةورةيةش ئةطرن كة لةسةر شانيانة بةو شيَوةيةى كة خواى طةورة ئةيةوآ و فةرمانى ثيَكردووة, ثيَغةمبةرى خوا صلي الله علية وسلم ضةند راست و جوانى فةرمووةو حيكمةتى هاوسةرطرتنى روون كردؤتةوة بؤ ثاراستنى رةوشت و, سوودي كؤمةلآيةتى كاتيَك كة هانى كؤمةلَى لة لاوان دةدات بؤ ذن هيَنان: (يَا مَعْشَرَ الشَّبَابِ مَنْ اسْتَطَاعَ مِنْكُمْ الْبَاءَةَ فَلْيَتَزَوَّجْ فَإِنَّهُ أَغَضُّ لِلْبَصَڕ وَأَحْصَنُ لِلْفَرْجِ وَمَنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَعَلَيْهِ بِالصَّوْمِ فَإِنَّهُ لَهُ وِجَاءٌ) (1) واته: ئه‌ى کۆمه‌ڵى گه‌نج و لاوان! هه‌ر که‌سێک له ئێوه پاره‌و سامان و پێداویستیه‌کانى ژن هێنان و تواناى جنسی هه‌یه با ژن بیهێنێ, چونکه باشترین پارێزه‌ره بۆ چاو داخستن و داوێن پاکى, هه‌ر که‌سێکیش تواناى ژن هێنانى نه‌بوو با رۆژوو بگرێ, چونکه رۆژوو بۆى قه‌ڵغانه‌و ده‌بێته هۆى که‌مکردنه‌وه‌ى ئاره‌زووه‌کانى و له خراپه ده‌یپارێزێ.
٤- کۆمه‌ڵگه سه‌لامه‌ت ده‌بێت له نه‌خۆشیه‌کان:
به‌هاوسه‌رگرتن کۆمه‌ڵگه سه‌لامه‌ت ده‌بێت له نه‌خۆشیه کوشنده‌و گواستراوه‌کان: ئه‌و نه‌خۆشیانه‌ى که بلآوده‌بێته‌وه له‌ناو رۆڵه‌کانى کۆمه‌ڵدا به‌هۆى زیناکردن و, به‌ره‌لآیی و به‌دڕه‌وشتی و, تێکه‌لآوى حه‌رامه‌وه.. له‌وانه وه‌ک نه‌خۆشى زوهرى و سیلان و ئایدز.. وه جۆره‌ها نه‌خۆشى ترى ترسناک که کاریگه‌رییان ئه‌بێ بۆ سه‌ر نه‌مانى وه‌چه‌و, جه‌سته لاواز ده‌که‌ن, ده‌بنه هۆی بلآوبوونه‌وه‌ى نه‌خۆشى تاعون و کولێراو.. له‌ناوبردنى ته‌ندروستى مندالآن.
٥- هێمنى و ئارامى رۆحى و ده‌روونییه:
هاوسه‌رگرتن ده‌بێته هۆی گه‌شه‌کردنى رۆحى سۆزو خۆشه‌ویستی له نێوان ژن و مێردا, مێرد کاتآ له‌سه‌ر کاره‌که‌ى ده‌ست هه‌ڵئه‌گرآ له ئێواراندا و ئه‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ناو ماڵ و منداڵه‌کانى و کۆئه‌بێته‌وه له‌گه‌ڵیان, ئه‌و هیلاکى و ناڕه‌حه‌تیه‌ى بیرئه‌چێته‌وه که له‌و رۆژه‌دا تووشى بووه, هه‌ست به‌ئارامى و حه‌وانه‌وه ئه‌کات له‌دواى ئه‌و هه‌وڵ و ماندووبونه زۆره, هه‌روه‌ها ژنیش به‌هه‌مان شێوه کاتآ ئێواران پێشوازى له هاوڕێى ژیانى ده‌کاو, له‌گه‌ڵ مێرده‌که‌یدا کۆده‌بێته‌وه.. به‌و شێوه‌یه هه‌ر یه‌کێکیان له سێبه‌رى ئه‌وى تریاندا ئه‌حه‌وێته‌وه‌و هه‌ست به‌هێمنى و ئارامى ئه‌کات, ژن و مێردێکى به‌خته‌وه‌ر ئه‌بن, خواى گه‌وره راستى فه‌رمووه کاتێک وێنه‌ى ئه‌و دیارده‌یه‌مان به‌جوانترین شێوه بۆ ده‌رده‌خات: [وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ ]. (الروم: 21). واته: یه‌کێک له‌نیشانه‌کانى خوا ئه‌وه‌یه هه‌ر له خۆتان هاوسه‌رى بۆ فه‌راهه‌مهێناون بۆ ئه‌وه‌ى ئارام بگرن له‌لایاندا, سۆزو خۆشه‌ویستى و به‌زه‌یی خستۆته نێوانتان, بێگومان ئه‌مه چه‌ندین به‌ڵگه‌ى تێدایه بۆ ئه‌وانه‌ى بیرده‌که‌نه‌وه‌و تێده‌فکرێن.
٦- هاوکاریکردنى یه‌کترى ژن و مێرد بۆ پێکهێنانى خێزان و په‌روه‌رده‌کردنى مندالآن:
به‌هاوسه‌رگرتن ژن و مێرد ئه‌توانن پێکه‌وه بژین و یارمه‌تى یه‌کتربده‌ن و به‌رگه‌ى به‌رپرسێتى بگرن.. هه‌ر یه‌کێکیان ته‌واوکه‌رى کارى ئه‌وى تریانه ژن ده‌بێ له‌بوارى خۆیدا کار بکات, ئه‌و کارانه بکات که دگونجێن له‌گه‌ڵ سروشتى مێینه‌یى خۆیدا, ئه‌ویش سه‌رپه‌رشتى و به‌رێوه‌بردنى ئه‌رکى ناو ماڵ و هه‌ستانیه‌تى به‌په‌روه‌رده‌کردنى منداڵه‌کانى, راستى گوتووه ئه‌و شاعیره‌ى که ده‌ڵآ:
الام مدرسة إذا اعددتها
اعددت شعبا طيب الاعراق
واته: دایک قوتابخانه‌یه‌که ئه‌گه‌ر ئاماده‌تکرد, گه‌لێکى ره‌سه‌ن و خاوه‌ن ره‌وشتى باشت ئاماده‌کردووه.
پیاویش له بوارى خۆیدا کار ده‌کات و ئه‌و کارانه ئه‌کات که ده‌گونجآ له‌گه‌ڵ پیاوه‌تى و ته‌بیعه‌تى خۆیدا, هه‌وڵ و ته‌قه‌لاو ره‌نج ئه‌دات بۆ بژێوى ژیان و, پارێزگایکردنى خێزان له به‌لآو نه‌هامه‌تیه‌کانى سه‌رده‌م و رۆژگار.. به‌و شێوه‌یه رۆحى یارمه‌تیدان و هاوسه‌رییان بره‌وى پێده‌درێ و, ته‌واوکه‌رى یه‌کترى ئه‌بن و ئه‌گه‌نه چڵه‌پۆپه‌ى باشترین ژیان, باشترین به‌رهه‌میان ئه‌بێ له ئاماده‌کرنى مندالآنى چاک و باشدا, په‌روه‌رده‌ى نه‌وه‌یه‌کى موسوڵمان ئه‌که‌ن که خۆیان به‌ڕۆحى ئیسلام بڕازێننه‌وه, به‌ڵکو ئه‌و نیعمه‌ته گه‌وره‌یه خانه‌واده‌که‌شیان ده‌گرێته‌وه‌و, له سێبه‌رى ئه‌و خۆشه‌ویستى و خۆش گوزه‌رانیه‌دا به‌خۆشی و شادى و ئارامى ژیان ده‌به‌نه‌سه‌ر.
٧- په‌ره‌سه‌ندن و زۆربوونى سۆزو به‌زه‌یی باوکایه‌تى و دایکایه‌تى:
به‌هاوسه‌رگرتن سۆزو به‌زه‌یی و جوامێرى په‌ره‌ده‌سێنێ له دڵ و ده‌روونى باوک و دایکدا.. شاراوه نیه که ئه‌وه‌ش کاریگه‌رى چاک و, ئه‌نجامى باشى ئه‌بێ بۆ سه‌رپه‌رشتیارى منداڵه‌کانیان و, شه‌ونخونى کێشان له پێناوى به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانیان و به‌ره‌وپێش بردنیان بۆ ژیانێکى ئارام و پڕ له خۆشگوزه‌رانى و, پاشه رۆژێکى گه‌شاوه‌و چاک.
ئه‌مانه‌ش گرنگترین به‌رژه‌وه‌ندی کۆمه‌لآیه‌تى هاوسه‌رگرتن بوون, بینیتان چۆن په‌یوه‌ندى هه‌بوو به‌په‌روه‌رده‌ى منداڵ و چاکسازى خێزان و, پێگه‌یاندنى نه‌وه‌و وه‌چه‌وه.
ده‌ى ئیتر جێگه‌ى سه‌رنج نیه که ده‌بینن شه‌ریعه‌تى پاکى ئیسلام فه‌رمانى کردووه به‌ژن هێنان و هانى خه‌ڵکیشى داوه بۆ ئه‌و مه‌به‌سته, پێغه‌مبه‌ری خوا صلی الله علیه وسلم راستى فه‌رمووه که ده‌فه‌رموێت: (مَا اسْتَفَادَ الْمُؤْمِنُ بَعْدَ تَقْوَى اللَّهِ خَيْرًا لَهُ مِنْ زَوْجَةٍ صَالِحَةٍ إِنْ أَمَرَهَا أَطَاعَتْهُ وَإِنْ نَظَرَ إِلَيْهَا سَرَّتْهُ وَإِنْ أَقْسَمَ عَلَيْهَا أَبَرَّتْهُ وَإِنْ غَابَ عَنْهَا نَصَحَتْهُ فِي نَفْسِهَا وَمَالِهِ) . واته: مرۆڤى باوه‌ڕدار له‌پاش ترسان له‌خوا , هیچ خێرێکى وه‌ک هاوسه‌رێکى چاک به‌ده‌ست نه‌هێناوه, ئه‌گه‌ر فه‌رمانى پێکرد گوێڕایه‌ڵى ده‌کات, گه‌ر ته‌ماشایکرد دڵخۆشى ده‌کات, گه‌ر سوێندى له‌سه‌ر خوارد ده‌یگه‌یه‌نێته جێ, گه‌ر لێی دوورکه‌وته‌وه‌و چووه سه‌فه‌رێک ئامۆژگارى ده‌کات به‌پارێزگاریکردنى ماڵ و نه‌فسی.
* هه‌روه‌ها ده‌فه‌رموێت: (الدُّنْيَا مَتَاعٌ وَخَيْرُ مَتَاعِ الدُّنْيَا الْمَرْأَةُ الصَّالِحَةُ) . (2) واته: ژیانى دنیا رابواردن و خۆشییه, چاکترین خۆشی دنیاش هاوسه‌رێکى چاک و خاوه‌ن ته‌قوایه.
* ئه‌بو هوره‌یره ره‌زاى خواى لێ بێ گێڕاویه‌تیه‌وه که پێغه‌مبه‌ری خوا صلی الله علیه وسلم فه‌رمویه‌تى: (خَيْرُ النِّسَاءِ الَّتِي تَسُرُّهُ إِذَا نَظَرَ وَتُطِيعُهُ إِذَا أَمَرَ وَلَا تُخَالِفُهُ فِي نَفْسِهَا وَمَالِهَا بِمَا يَكْرَهُ) .(3) واته: چاکترین ئافره‌ت ئه‌وه‌یه به‌بینینى دڵت خۆش ده‌کات, ئه‌گه‌ر فه‌رمانى به‌سه‌ردا بده‌یت گوێڕایه‌ڵیت بکات, به‌پێچه‌وانه‌ى ئه‌و نه‌کات و ده‌ست له‌ماڵه‌که‌ى نه‌دات, که ئه‌و پێی ناخۆشه.
- البخاری: ٤\١٩٠٥ , ومسلم: ٢/١٠١٨ - ١٤٠٠ .
٢- چعیف رواه إبن ماجه: ٥٩٦, مشکاه المصابیح: ٢/٣٠٩٥.
٣- أخرجه مسلم: ٤/١٧٨ ( 1467 ) ( 64 ). ٤- تحقیق الألبانی(صحيح) انڤر حدیپ رقم: ٣٢٩٨ فی صحیح الجامع.