ئاماری ماڵپەر
ته‌فسیری ئاسان دابه‌زێنه
خوێندنەوەو تەفسیری قورئانی پیرۆز
- بۆ خویندنه‌وه‌ى قورئان و گوێ گرتن له هه‌ر قورئانخوێنێک کلیک لێره بکه
- بۆ گوێ گرتن له قورئان و خوێنه‌وه‌ى وبینینى ته‌فسیره‌که‌ى پێکه‌وه به‌کوردى و زمانه جیهانیه‌کان کلیک لێره بکه
ئاداب
ئادابەكانی مزگەوت
ڕه‌وشتی قسه‌کردن
شه‌هلا عه‌بدوڵلآ ـ
١- هه‌وڵ بده به ده‌نگێکی بیستراو قسه بکه‌یت، تا له وته‌کانت تێبگه‌ن، به جۆرێک که ده‌نگیشت هێنده به‌رز نه‌بێت که ده‌وروبه‌رت بێزار بکه‌یت.
له ئادابه‌کانى جه‌ژن له ئیسلام
له نوسینى ئه‌حمه‌د عه‌ره‌فه .....وه‌رگێرانى :غریب قادر....ئێمه‌ى موسڵمان دوو جه‌ژنى ئاینیمان هه‌یه ئه‌وانیش جه‌ژنى ڕه‌مه‌زان و جه‌ژنى قوربان له ئادابه‌کانى جه‌ژنیش بریتیه له:
(50) له ئاداب و ڕه‌وشته‌كانی ئیسلام....به‌شی دووه‌م
1- بێ هه‌واو بێ فیز و له‌سه‌رخۆبه به‌سه‌ر كه‌سدا شانازی مه‌كه.
2- سه‌رسورمانت (الاعجاب بالنفس) نه‌بێت به‌خۆت یان به‌زانسته‌كه‌ت واته خۆت پێ چاك نه‌بێت.
(50) له‌ره‌وشته‌کان و ئادابه‌کانی ئیسلامه‌وه
1- ئاگاداربه چاکه بکه به‌رامبه‌ر دایک وباوک هه‌رگیز ئازاریان مه‌ده٠
٢- پێویسته له‌سه‌رت سه‌ردانی خزم وکه‌س وکارت بکه‌یت هه‌رگیز په‌یوه‌ندیان مه‌بڕه٠
له‌به‌رکردنى پۆشاکى نویێ
ئاماده‌کردنى : سیف الدین ته‌ها
گه‌ر که‌سێک پۆشاکى نویێ له‌به‌رکرد پێى بلێ :
(إلبس جديداً وعِش حَميداً ومت شهيداً )رواه ابن ماجه
واتا:
ئـه‌ده‌ب و ئاکارى مسـوڵمان له‌گـه‌ل پێغــه‌مبه‌رى خــوادا ( صل الله علیه وسلم ) به‌شی یه‌كه‌م
نووسینی / نه‌وا محمد سعید
نووسینگه‌ی ته‌فسیر
دیاره مسوڵمانى پابه‌ند به‌دینى خواو ژیرو له‌خواترس، هه‌ست به‌و پایه‌و ڕێزه‌ى پێغه‌مبه‌ر ده‌کات، که له‌لایه‌ن خواى گه‌وره‌وه لێى نراوه.
هه‌ست ده‌کات پێغه‌مبه‌رێکه هه‌ر له سه‌ره‌تاى ژیانى تا کۆتا ژیانى، خاوه‌نى ڕه‌وشت به‌رزىو قوربانیدان بووه، هه‌رده‌م به‌خه‌مى ئوممه‌ته‌که‌یه‌وه بووه، که خواى به‌خشنده له ئوممه‌ته‌که‌ى خۆش ببآو چاوپۆشى له گوناهه‌کانیان بکات.
ئـه‌ده‌ب و ئاکـارى مسوڵمان له کاتى ســه‌ردانی نه‌خـۆشـدا
نه‌وا محمد
کتێبخانه‌ى ته‌فسیر
مسوڵمانان که به‌ڕاستی برای یه‌کترین، وه‌ک یه‌ک جه‌سته‌و له‌ش وان، که کاتێک ئه‌ندامێکی ئه‌م له‌شه ده‌که‌وێته ئازار، گشت ئه‌ندامه‌کانی تر ئه‌که‌ونه ئازار. مسوڵمانیش، تا له ژیان دابێ، تووشی نه‌خۆشیو نه‌ساغی ده‌بێ. نه‌خۆشیش وه‌ک هه‌موو که‌س ده‌یزانێ، پێویستی به سه‌ردانو دل دانه‌وه‌و دل ڕاگرتن هه‌یه، تا ئازاری نه‌خۆشیه‌که‌ی له‌سه‌ر که‌م بێته‌وه.
جا بۆ چوونه لای نه‌خۆش، ئیسلام ئه‌م به‌شه‌شی فه‌رامۆش نه‌کردووه، به‌ڵکو چه‌ند ئادابو ڕه‌فتارێکی داناوه، پێویسته مسوڵمانان بۆخۆیان به گشتیو منداڵه‌کانیشیان لـێ فێر بکه‌ن.
ئادابه‌کــانیش ئه‌مانه‌ن:
أ- په‌له‌کردن له سه‌ردانی نه‌خـۆش:
کاتێک مسوڵمانێک دوچاری نه‌خۆشی ده‌بێ، وا پێویستو چاکه، یه‌کسه‌ر بچێته سـه‌ردانی، وه‌ک پێغه‌مبه‌ر فه‌رمویه‌تی: ((إذا مَڕضَ فَعِدْهُ )...گه‌ر مسوڵمانێک نه‌خۆش که‌وت، یه‌کسه‌ر سه‌ردانی بکه.
ب- کـه‌م مانه‌وه لای نه‌خـۆش:
بنه‌ماو ئادابى زه‌ماوه‌ند و داوه‌ت له قورئاندا........
نوسینى: دانا شاره‌زوورى
ئاماده‌کردنى :هه‌ورامان عزیز
خوداى گه‌وره له قورئان پیرۆز ده‌فه‌رمووێت (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتَ النَّبِيِّ إِلَّا أَن يُؤْذَنَ لَكُمْ إِلَى طَعَامٍ غَيْرَ نَاظِڕينَ إِنَاهُ وَلَكِنْ إِذَا دُعِيتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذَا طَعِمْتُمْ فَانتَشِرُوا وَلَا مُسْتَأْنِسِينَ لِحَدِيثٍ إِنَّ ذَلِكُمْ كَانَ يُؤْذِي النَّبِيَّ فَيَسْتَحْيِي مِنكُمْ وَاللَّهُ لَا يَسْتَحْيِي مِنَ الْحَقِّ وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعاً فَاسْأَلُوهُنَّ مِن وَرَاء حِجَابٍ ذَلِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَقُلُوبِهِنَّ وَمَا كَانَ لَكُمْ أَن تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَلَا أَن تَنكِحُوا أَزْوَاجَهُ مِن بَعْدِهِ أَبَداً إِنَّ ذَلِكُمْ كَانَ عِندَ اللَّهِ عَظِيماً [الأحزاب : 53] ). ئه‌م ئایه‌ته پیرۆزه باس له دوو شتى زۆر گرینگ ده‌کات و له ژیانى تاک و کۆمه‌ڵدا تایبه‌تمه‌ندى و گرینگى کۆمه‌لایه‌تى و ئاداب و نه‌ریتى خۆى هه‌یه
ئــه‌ده‌بو ئاکارى مســـوڵمان لـه به‌کارهێنانى ته‌لـه‌فۆنو مۆبایل دا
نه‌وا محمد
کتێبخانه‌ى محوى
گوێچکه به‌خششێکى هه‌ستیارو گرنگه، که خوا به به‌نده‌ى خۆى به‌خشیوه، ئه‌م ده‌زگایه‌ش ده‌بێ له گوێبیستنى شتى خراپ و نابه‌جێى بپارێزینو، نه‌هێڵین به بیستنى قسه‌ى ناشیرین و نابه‌جێو حه‌رام، ببێته شایه‌تو به‌ڵگه له‌سه‌رمان له ڕۆژى دواییدا.
دیاره ته‌له‌فۆنو مۆبایل له ڕۆژگارى ئه‌مڕۆماندا بۆته پێویستییه‌کى به‌ڵگه‌نه‌ویست، که ده‌بێ به‌شێوه‌یه‌کى دروستو به‌جێ به‌کاربهێنرێ، که کاریگه‌رى خراپى له‌سه‌ر کۆمه‌ڵگه نه‌بێت.
جا هه‌ندێ ئادابو ئاکارو ڕه‌وشت هه‌یه بۆ به‌کارهێنانى ته‌له‌فۆنو مۆبایل، که پێویسته مرۆڤى مسوڵمانى ڕاسته‌قینه پابه‌ندى بێتو جێبه‌جێى بکات، که ئه‌مانه‌ن:
١- که ته‌له‌فۆن ده‌که‌ى، ده‌ڵێى: ئه‌لو...السلام علیکم...من فلآنم، ئنجا چاکو چۆنى ده‌که‌یت.
٢- ڕه‌چاوکردنى بارودۆخى ئه‌و که‌سانه‌ى، که په‌یوه‌ندیان پێوه ده‌که‌یت،
ئـه‌ده‌بو ئاکـارى مسـوڵمان له مـیوانـــداریدا
نوسه‌ر : نه‌وا محمد
نوسینگه‌ى ته‌فسیر هه‌ولێر
ڕێزگرتنى میوان له‌و فه‌رمانانه‌یه، که پێغه‌مبه‌رى خوا (ص) داکۆکى لـێکردووه‌و، له‌گه‌ل ئیمان به‌خواو ڕۆژى دوایى جوت کردووه، وه‌ک ده‌فه‌رموێ: ((من كان يؤمن بالله واليوم الآخر فليكرم ضيفة... )). رواه البخاری (8/13) ورواه مسلم (74/75).
واتا: هه‌رکه‌سێ بڕواى به خواو به ڕۆژى دوایى هه‌یه، با ڕیزى میوانه‌که‌ى بگرێت
میوانداریش چه‌ند ئادابو ئاکارێکى هه‌یه، پێویسته باباى مسوڵمان پیاده‌ى بکات:
١- پێویستیىو داواکاریه‌کانى میوان به‌وپه‌ڕى دڵخۆشییه‌وه به‌جێبهێنرێ.
٢- پێشوازى له میوان بکرێ به ڕویه‌کى گه‌شو خه‌نده‌وه به‌خێرهاتنى بکرێ، هه‌روه‌ها له شوێنێکى گونجاوو له‌بار دابنرێو، شوێنى ئاوده‌ستى پیشان بدرێ، بۆ نوستنو له‌خه‌و هه‌ڵسان کاتى دیاریکراو دابنرێ.
باسی که‌سێ کاتێ که ویستى بچێته سه‌رئاو چی بڵێت. (بَابُ مَا يَقُولُ الرَّجُلُ إِذَا دَخَلَ الْخَلاَءَ).
نوسینى: أبو داود سلیمان بن الأشعپ السجستانی
وه‌رگێڕانى: ناصح ئیبراهیم سازانى
(عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ, قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِذَا دَخَلَ الْخَلاَءَ - قَالَ عَنْ حَمَّادٍ قَالَ: (اللَّهُمَّ إِنِّى أَعُوذُ بِكَ). - وَقَالَ عَنْ عَبْدِ الْوَاڕثِ - قَالَ: (أَعُوذُ بِاللَّهِ) - مِنَ الْخُبُثِ وَالْخَبَائِثِ). (صحيح
واته: له ئه‌نه‌سه‌وه ده‌گێڕنه‌وه, که وتوویه‌تى: هه‌رکاتێ که پێغه‌مبه‌رى خوا صلى الله علیه وسلم بیویستایه بچێته سه‌رئاو -
هه‌ندێ ئادابى خواردن و خواردنه‌وه....
ئاماده‌کردنى: یوسف رشید
((إنَّ الله لَيَرضى عَنِ العَبدِ أَنْ يأكُلَ الأكْلَةَ فَيَحمَدَهُ عَلَيها , أو يَشربَ الشَّربةَ فَيَحمدَهُ عَليها)) (أخرجه مسلم والترمذي وأحمد).
واته: به‌ڕاستى خواى گه‌وره ڕازى ده‌بآ له به‌نده‌یه‌کى خۆى کاتێک که پارویه‌ک ده‌خوات سوپاسو ستایشى خواى له‌سه‌ر ده‌کات , یان قومه ئاوێک ده‌خوات سوپاسو ستایشى خواى له‌سه‌ر ده‌کات ،واته خواى گه‌وره ڕازى ده‌بێت له‌به‌ندى خۆى به هۆى ئه‌و سوپاسو ستایشه‌ى که له‌سه‌ر خواردنو خواردنه‌وه ده‌یکات.
((بَيْتٌ لا تَمْرَ فيه , كالبيتِ لا طعام فيه)) (اخرجه ابن ماجة واسناده حسن).
واته: هه‌ر ماڵێک خورماى تیا نه‌بێت , وه‌کو ماڵێک وایه که خواردنى تیا نه‌بێت،
ئه‌ده‌ب و ئاکارى موسڵمان له‌گه‌ڵ خزم و نزیکانیدا
نوسینى/نه‌وا محمد
ئاماده‌کردنى/سانا حمدامین
کاتێک ئیسلام هات بایه‌خێکى زۆرى به خزمایه‌تى و پته‌وکردنى په‌یوه‌ندیه‌کانى نێوان که‌سوکاردا, هانى موسڵمانیاندا که ئه‌م په‌یوه‌ندیه په‌ره پێ بده‌ن و تۆکمه‌ى بکه‌ن خواى گه‌وره‌ش فه‌رمان به موسڵمانان ده‌کات, که خۆیان بپارێزن له خۆ دوورخستن و پچڕاندنى په‌یوه‌ندیه‌کانى نێوان خزم و که‌سوکار ئه‌وه‌تا ده‌فه‌رموێ (وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا)النساْ .. ئیبن کپیر له راڤه‌ى ئه‌م ئایه‌ته‌دا ده‌فه‌رموێ به‌واتاى خۆتان بپارێزن له پچڕاندنى خزمایه‌تى و سه‌ردانى نه‌کردنیان به‌ڵکو ده‌بێ چاکه‌یان له‌گه‌ڵ دا بکه‌ن و ئه‌م (صلة)یه به‌جێ بهێنن.
ئه‌ده‌ب و ئاکارى موسڵمان له‌گه‌ڵ پێغه‌مبه‌رى خوادا صلى الله علیه وسلم
وه‌رگێڕانى/نه‌ووا محمد
ئاماده‌کردنى/سانا حمدامین
دیاره موسڵمانى پابه‌ند به‌دینى خواو ژیرو له خواترس هه‌ست به‌و پایه‌و ڕێزه‌ى پێغه‌مبه‌ر ده‌کات که له‌لایه‌ن خواى گه‌وره‌وه لێى نراوه. هه‌ست ده‌کات پێغه‌مبه‌رێکه هه‌ر له سه‌ره‌تاى ژیانى تا کۆتا ژیانى خاوه‌نى ڕه‌وشت به‌رزى و قوربانیدان بووه هه‌رده‌م به‌خه‌مى ئوممه‌ته‌که‌یه‌وه بووه که خواى به‌خشنده له ئوممه‌ته‌که‌ى خۆش ببێ و چاوپۆشى له گوناهه‌کانیان بکات جا پێغه‌مبه‌رێک خواى خاوه‌ن شکۆ ده‌رباره‌ى بفه‌رموێ (وَإِنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظِيمٍ)القلم/٤ به‌راستى تۆ ئاکارو ره‌وشت زۆر به‌رزه. ئه‌مه گه‌وره‌ترین بڕوانامه‌و مه‌دالیایه بۆ پێغه‌مبه‌ر صلى الله علیه وسلم پێویسته رێزى لێ بگیرێ و ئه‌ده‌بى له به‌رانبه‌ردا بنوێنرێ.