ماڵپەری قورئانی پیرۆز

الحمد لله الذي أنزل القرآن للعالمين بياناً وجعله لكل شيء تبيانا، ونصبه بين الحق والباطل فرقانا، والصلاة والسلام على رسول الله وعلى آله وأصحابه ومن والاه.
 

قورئانی پیرۆز لە شەوێک لە شەوە تاکەکانی (١٠) دە رۆژی کۆتای مانگی ڕەمەزان هاتە خوارەوە بۆ سەر پێغەمبەر . ئەو شەوەش لە قورئانی پیرۆزدا بە (لیلە القدر) ناونراوە.

قورئان ناوی کتێبێکی عەرەبییە، وتەی خودای باڵادەستە، پرۆگرام و ڕیگەی ژیانە، لەڕێگەی جبریل ()ـەوە خودای گەورە بە وەحی دایبەزاندووە بۆ سەر پێغەمبەری نازدارمان محمد ()، ئەویش بە باشترێن شێوە گەیاندوویەتی بە

ألحمد لله رب العالمين، والصلاة والسلام على خير خلقه وصفوة رسله وأنبيائه محمد () الداعي الى الحق والهادي الى أقوم سبيل، وعلى آله الطيبين الطاهرين، واصحابه الكرام، ومن تبعهم بإحسان إلى يوم الدين.  
أما بعد:

ئاماده‌کردنى: کتێبخانه‌ى محوی.....میمی سکون دار، کاتێک پیته‌کانی زمانی عه‌ره‌بیان له‌دوا دێت سێ باری بۆ دروست ده‌بێت که‌ئه‌مانه‌ن:
١-    (الإدغام الشفوي )(1 )    تێکهه‌ڵکێشانی لێوی.

ئاماده‌کردنى: کتێبخانه‌ى محوی  ١- لامی شه‌مسی و قه‌مه‌ری.    ٢- لامی ناوی خوا (لام لفظ الجلالة).   ٣- لامی سکون دار له‌ (اسم) و (فيعل) و (حرف)دا.

١-    لامی شه‌مسی و قه‌مه‌ری(1):

ئاماده‌کردنى: کتێبخانه‌ى محوی

تنوین: نونێکی زه‌نه‌داره‌ ده‌که‌وێته‌ کۆتایی ناوان (الأسماء) به‌نوونێکی زه‌نه‌دار ده‌خوێنرێته‌وه‌ به‌لآم به‌نووسین وه‌کو نوونێکی زه‌نه‌دار نانوسرێ، وه‌ک: (كتابٌ، كتابٍ، كتاباً) له‌کاتی گه‌یاندن (وصل) به‌م شێوه‌یه‌ ده‌خوێنرێن (كتابُنْ، كتابِنْ، كتابَنْ) به‌لآم له‌کاتی وه‌ستان له‌سه‌ری ته‌نوینه‌که‌ نامێنێ به‌مجۆره‌: (كتابْ، كتابْ، كتاباْ).

هه‌رکاتێک نونی زه‌نه‌دار یا ته‌نوین پیته‌کانی زمانی عه‌ره‌بیان له‌دوا هات چوار باریان بۆ دروست ده‌بێت که‌ئه‌مانه‌ن:
١- (الأدغام) – تێکهه‌ڵکێشان
٢- (الإقلاب )– وه‌رگێڕان
٣- (الإخفاء )– شاردنه‌وه‌
٤- (الإظهار) – ئاشکراکردن.

١- (الإدغام):
(إدغام) ده‌بێته‌ دووبه‌ش که‌ئه‌مانه‌ن:
(أ) (ادغام بغنة)- تێکهه‌ڵکێشانی به‌مینگه‌.
مینگه‌ (غنة) ده‌نگێکه‌ له‌کونه‌ لووته‌کان ده‌رده‌چێت، بۆ زیاتریش سه‌ر له‌ (مخارج الحروف) بده‌.

ئه‌مه‌ش له‌وکاته‌ ده‌بێت که‌ نوونی زه‌نه‌دار یا ته‌نوین یه‌کێک له‌م چوار پیته‌ی له‌دوا بێت (ي، ن، م، و) که‌له‌وشه‌ی (يَنْمُو) کۆده‌بنه‌وه‌، ئه‌وکاته‌ نونه‌ زه‌نه‌داره‌که‌ یا ته‌نوینه‌که‌ تێکهه‌ڵده‌کێشرێ له‌گه‌ل ئه‌و پیته‌ی که‌له‌دوای دێت وه‌کو یه‌ک پیتی شه‌دده‌داری لێ دێت له‌جنسی پیتی دووه‌م له‌گه‌ل مینگه‌ (غنة) ئه‌مجۆره‌ تێکهه‌ڵکێشانه‌ش دابه‌ش ده‌بێت بۆ دوو به‌ش:

کتێبخانه‌ى محوى

هه‌رکاتێک نونی زه‌نه‌دار یا ته‌نوین پیته‌کانی زمانی عه‌ره‌بیان له‌دوا هات چوار باریان بۆ دروست ده‌بێت که‌ئه‌مانه‌ن:
١- (الأدغام) – تێکهه‌ڵکێشان
٢- (الإقلاب) – وه‌رگێڕان
٣- (الإخفاء) – شاردنه‌وه‌
٤- (الإظهار) – ئاشکراکردن.

١- الإدغام:
(إدغام) ده‌بێته‌ دووبه‌ش که‌ئه‌مانه‌ن:
(أ) (ادغام بغنة) (1).- تێکهه‌ڵکێشانی به‌مینگه‌.
ئه‌مه‌ش له‌وکاته‌ ده‌بێت که‌ نوونی زه‌نه‌دار یا ته‌نوین یه‌کێک له‌م چوار پیته‌ی له‌دوا بێت (ي، ن، م، و) که‌له‌وشه‌ی (يَنْمُو) کۆده‌بنه‌وه‌، ئه‌وکاته‌ نونه‌ زه‌نه‌داره‌که‌ یا ته‌نوینه‌که‌ تێکهه‌ڵده‌کێشرێ له‌گه‌ل ئه‌و پیته‌ی که‌له‌دوای دێت وه‌کو یه‌ک پیتی شه‌دده‌داری لێ دێت له‌جنسی پیتی دووه‌م له‌گه‌ل مینگه‌ (غنة) ئه‌مجۆره‌ تێکهه‌ڵکێشانه‌ش دابه‌ش ده‌بێت بۆ دوو به‌ش:
١- (الإدغام الكامل بغنة):
ئه‌مه‌ش له‌گه‌لأ دوو پیت ده‌بێت (ن) وه‌ (م) له‌م به‌شه‌دا نوونی سکون دارو ته‌نوینه‌که‌ به‌ته‌واوی ده‌غم ده‌کرێ له‌گه‌ل (ن) و (م)ه‌که‌ بۆیه‌ له‌ قورئانه‌کان شه‌دده‌ له‌سه‌ر (ن) و (م) کراوه‌.
٢- (الإدغام الناقص بغنة):
ئه‌مه‌ش له‌گه‌لأ دووپیت ده‌بێت (و) وه‌ (ي).
له‌م به‌شه‌دا نوونه‌ سکون داره‌که‌و ته‌نوینه‌که‌ شوێنه‌وارێکی ده‌مێنێ له‌کاتی ده‌غم، بۆیه‌ له‌قورئانه‌کان شه‌دده‌ له‌سه‌ر (و) و (ي) نه‌کراوه‌.
نموونه‌ له‌سه‌ر (ادغام بغنة)

ئاماده‌کردنى : کتێبخانه‌ى محوى

((هي صوت يخرج من التجويف الأنفي (الخيشوم) ويصاحب في اللغة العربية حرفي النون والميم مهما كان وضعها ويختلف طول زمنه بإختلاف الحكم ).

واته‌: (غنة) بریتییه‌ له‌ ده‌نگێک ده‌رده‌چێ له‌ بۆشایی که‌پوو (الخشيوم) (غونة)ش له‌ زمانی عه‌ره‌بی له‌گه‌ل نون و میم ده‌رده‌چێ جا نون و میمه‌ که‌ هه‌رچۆنێک بن وه‌ به‌پێی حوکم درێژی کاتی (غونة) ده‌گوڕێ.
وه‌ک ئه‌م وێنه‌یه‌
پله‌کانی هێزی (غوننة)
پله‌ی یه‌که‌م:

ئاماده‌کردنى : کتێبخانه‌ى محوى
 پێشه‌وه‌ی زمان (طرف اللسان) له‌گه‌ل نێوانی ددانه‌کانی سه‌ره‌وه‌و خواره‌وه‌ نزیک به‌ ئی خواره‌وه‌ له‌گه‌ل که‌لێنێکی که‌م له‌ نێوانییان مه‌خره‌جی (ز، س، ص)ه‌

كتیبخانه ى  محوى
هه‌موو پیتێک له‌ زمانی عه‌ره‌بیدا چه‌ند سیفه‌تێکی هه‌یه‌، جا زانایان حه‌ڤده‌ سیفه‌تییان بۆ پیته‌کان باس کردووه‌، ده‌یان دژی یه‌کترن، حه‌وتیشییان دژ (ضد) یان نییه‌.
یه‌که‌م:
ئه‌م پیتانه‌ی که‌ دژ (ضد) یان هه‌یه‌ ئه‌مانه‌ن:
١-الجهر     دژه‌که‌ی       الهمس.
٢-الشدَّه‌     دژه‌که‌ی       الرَّخاوه‌ و بینهما (التوسط).
٣-(الإستعلاء ) دژه‌که‌ی       الإستفال.
٤-(الإطباق )   دژه‌که‌ی       الإنفتاح.
٥-الإذلاق    دژه‌که‌ی       الإصمات

کتێبخانه‌ى محوی

 ٧-پێشه‌وه‌ی زمان (طرف اللسان) له‌گه‌ل به‌رامبه‌ری له‌ پدوی دوو ددانی پێشه‌وه‌ی لای سه‌ره‌وه‌ شوێنی ده‌رچوونی پیتی (ر)، به‌لآم ئه‌مه‌ له‌مه‌خره‌جى (ن) زیاتر بۆ لای پشتی زمان ده‌ڕوات (المخرج السابع: من مخرج النون إلاّ أَنَّهُ أقرَبُ (أي أدخل) إلىظهر اللسان ویخرج منه الرَّا) (1 ) .
٨-پێشه‌وه‌ی زمان (طرف اللسان) ( 2) له‌گه‌ل ره‌گی دوو ددانی سه‌ره‌وه‌ی لای پێشه‌وه‌ شوێنی ده‌رچوونی سآ پیته‌ (ت، د، ط)

پێشه‌وه‌ی زمان (طرف اللسان) له‌گه‌لأ پدوی دوو ددانی پێشه‌وه‌ی لای سه‌ره‌وه‌ (الثنايا العليا) شوێنی ده‌رچوونی پیتی (ن)ه‌.

ئاماده‌کردنى : کتێبخانه‌ى محوى
قه‌راخی پێشه‌وه‌ی زمان له‌گه‌ل به‌رامبه‌ری له‌ مه‌لآشوو یانی ئاسمانی سه‌رووی ده‌م له‌ ئاستى ددانه‌کانی( ثنايا ورباعيات و أنياب و ضواحك) جا له‌لای راستی سه‌ره‌وه‌ یا له‌لای چه‌پی سه‌ره‌وه‌ شوێنی ده‌رچوونی پیتی (ل)ه‌.

کتێبخانه‌ى محوى
به‌لێدان و پاڵه‌په‌ستۆی یه‌کێک له‌ لا ته‌نیشته‌کانى زمان به‌لای چه‌پی یا لای راستی خرێکانی(1 ) لای سه‌روو شوێنی ده‌رچوونی پیتی (ض)ه‌، یا به‌ لێدان و پاڵه‌په‌ستۆی هه‌ردوو لا ته‌نیشتی زمان له‌ یه‌ک کاتدا له‌ هه‌ردوو لای خرێکانی لای سه‌روو به‌م شێوه‌ش پیتی (ض) ده‌رده‌چێ.
که‌واته‌ پیتی (ض) ده‌توانی به‌ سێ رێگا ده‌ری بچوێنی.