سەرەکیەکان
- ماڵەوە
- قورئانی پیرۆز
- زانیاری قورئان
- زانستهکانی قورئان
- اعجاز
- لێكۆڵینهوهی قورئانی
- ته‌فسیری قورئان
- فێربوونی التجوید
- زیکرەکان
- فەرموودە قودسیەکان
- گەشەپێدانی مرۆیی
- کتێبخانه
- ڕۆژوو
- ژیانی پێغەمبەران
- موعجیزەی پێغەمبەران
- ههمهجۆر
- لینکەکان
- عقيدة
- ئيمان
- نوێژ
- پەروەردەی منداڵ
- قیامة
- هۆی دابەزین
- فیقه
- ئاداب
- چێرۆک و بەسەرهات
- واتای ئایەت
- بەهەشت
- دۆزەخ
- ئافرەتان
- تاوانه گهورهکان
- خێزان
- رازی قورئانى
- عیبادهت
- ناوه جوانهکانى خوا
- هاوهڵانى پێغه‌مبه‌ر
- پێغەمبەر محمد (ص)
- چیڕۆکه قورئانیهکان
- ژیان فێری کردم
- ژیانى زانایانى ئیسلام
- ووتەی زانایانی ئیسلام
- ووتەی ناوداران
- ووتەکانی سەرکەوتن
ئاماری ماڵپەر
ته‌فسیری ئاسان دابه‌زێنه
خوێندنەوەو تەفسیری قورئانی پیرۆز
- بۆ خویندنه‌وه‌ى قورئان و گوێ گرتن له هه‌ر قورئانخوێنێک کلیک لێره بکه
- بۆ گوێ گرتن له قورئان و خوێنه‌وه‌ى وبینینى ته‌فسیره‌که‌ى پێکه‌وه به‌کوردى و زمانه جیهانیه‌کان کلیک لێره بکه
گرینگی زانستی قورِئان لای پێغه‌مبه‌رو جێ نشینه‌كان وموسوڵمانان
نوسینى : ئیكرام كه‌ریم
ئاماده‌كردنى : فریاد ئیبڕاهیم
له‌سه‌رده‌می پێغه‌مبه‌ردا (درودی خوای له‌سه‌ربێت ) جۆره گرنگیدانێك به‌قورئان هه‌بوه وله‌سه‌رده‌می هاوه‌له‌كان وخه‌لیفه‌كان جۆرێك ودوای ئه‌وان جۆرێكی تر گرینگیدان هه‌یه به‌قوڕئان .
1.پێغه‌مبه‌ر (درودی خوای له‌سه‌ربێت ) كاری ئه‌وه‌بوو ماناومه‌به‌سته‌كانی ئه‌م قوڕئانه بگه‌یه‌نێته خه‌ڵكی و بۆیان ته‌فسیر بكات و ئه‌وانیش له‌به‌ری بكه‌ن لێی تێبگه‌ن وكاری پێ بكه‌ن
ئاماده‌كردنى : فریاد ئیبڕاهیم
له‌سه‌رده‌می پێغه‌مبه‌ردا (درودی خوای له‌سه‌ربێت ) جۆره گرنگیدانێك به‌قورئان هه‌بوه وله‌سه‌رده‌می هاوه‌له‌كان وخه‌لیفه‌كان جۆرێك ودوای ئه‌وان جۆرێكی تر گرینگیدان هه‌یه به‌قوڕئان .
1.پێغه‌مبه‌ر (درودی خوای له‌سه‌ربێت ) كاری ئه‌وه‌بوو ماناومه‌به‌سته‌كانی ئه‌م قوڕئانه بگه‌یه‌نێته خه‌ڵكی و بۆیان ته‌فسیر بكات و ئه‌وانیش له‌به‌ری بكه‌ن لێی تێبگه‌ن وكاری پێ بكه‌ن
, ئه‌نه‌سی كوڕی مالیك ئه‌فه‌رموێ ( كان الرجل منا إذا قرأالبقرة وآل عمران جد فينا ) واته : هه‌ركه‌سێك له‌ناوماندا سوره‌تی (البقره) و( ال عمران ) ی بخوێندایه‌و له‌به‌ری بكردایه زۆر گه‌وره‌ئه‌بوو له‌لامان عه‌بدوڵڵای كوڕی عومه‌ر هه‌شت سال خه‌ریكی له‌به‌ركردنی سوره‌تی (البقره)بوو .
2.خه‌لیفه‌كانی ڕاشیدینیش گرینگی زۆریان به نووسینه‌وه‌ی قوڕئان وگه‌وره ڕاگرتنی قوڕئان وبلاَو كردنه‌وه‌ی ماناو مه‌به‌سته‌كانی قوڕئان ئه‌دا , له‌سه‌رده‌می ئه‌بوبه‌كردا بۆ یه‌كه‌مجار كۆكرایه‌وه له‌یه‌ك ( مصحف ) داو له‌سه‌رده‌می عوسماندا جه‌ند نوسخه له‌و موسحه‌فه وه‌رگیرا و دابه‌ش كرا به‌سه‌ر هه‌رێمه ئیسلامییه‌كاندا و خه‌ڵكی فێركرا له‌وقوڕئانه‌دا بخوێنێته‌وه‌و ئه‌وپه‌ڕه قوڕئانانه‌ی تری لای خۆیان بدڕێنن وبیسوتێنن .
3.له‌سه‌رده‌می ( عه‌لی ) دا ئه‌بوئه‌سوه‌دی دوئلی هه‌ستا له‌ڕوی زانستی ( نحو) ه‌وه سه‌روبۆری بۆ قوڕئان دانا , تابه‌ڕاستی بخوێنرێته‌وه‌و ئه‌و كاره‌ی بوویه هۆی ده‌ركه‌وتنی زانستی ئیعڕابی قوڕئان .
4.پاش ماوه‌یه‌ك زانستی ته‌فسیری قوڕئان له‌ناو سه‌حابه‌و تابیعیندا گه‌لاله بوو به ناو بانگترین كه‌س له‌ته‌فسیركردندا بریتی بوون له چوار خه‌لیفه‌كه و ئیبن مه‌سعودو عه‌بدوڵلاَی كوڕی عه‌بباس و ئوبه‌ی كوڕی كه‌عب و زه‌یدی كوڕی پابت و ئه‌بو موسای ئه‌شعه‌ری و عه‌بدوڵلاَی كوڕی زوبه‌یر.
له‌ناو تابیعینیشدا به‌ناوبانگترین ته‌فسیرزانه‌كان بریتی بوون له:
·سه‌عیدی كوڕی جوبه‌یر , موجاهید , عه‌كریمه‌و گاوسى كوڕی كیسانی یه‌مانی وعه‌تای كوڕی ئه‌بی ڕه‌باح كه‌هه‌موو قوتابی عه‌بدوڵلاَی كوڕی عه‌باس بوون له‌مه‌ككه .
·زه‌یدی كوڕی ئه‌سله‌م وبه‌بولعالیه‌و محه‌مه‌دی كوڕی كه‌عبی قوڕه‌ڤى كه‌هه‌مو قوتابی ئوبه‌ی كوڕی كه‌عب بوون له‌مه‌دینه.
·عه‌لقه‌مه ومه‌سروق وئه‌سوه‌دی كوڕی زه‌ید وعامڕی شه‌عبی وحه‌سه‌نی كوڕی به‌سڕی وقه‌تاده كه‌هه‌موویان قوتابی عه‌بدوڵلاَی كوڕی مه‌سعود بوون له‌عیڕاقدا .
·له‌م پیاوانه و به‌ده‌ماوده‌م زانستی ته‌فسیر و زانستی غه‌ریبی قوڕئان و زانستی اسباب نزول و زانستی مه‌ككی ومه‌ده‌نی و زانستی ناسخ ومه‌نسوخ ئه‌گوازرایه‌وه .
·له‌سه‌رده‌می دووه‌می كۆچیدا كه‌پێی ئه‌وترێ چه‌رخی نووسینه‌وه = عصر التدوينده‌ست كرایه نووسینه‌وه‌ی حه‌دیس ونووسینه‌وه‌ی ته‌فسیری قوڕئان كه‌وه‌ك بابێك له كتێبه‌كانی حه‌دیسدا ئه‌نووسرایه‌وه به‌لاَم تاكه ته‌فسیرێك مابێت له‌و سه‌رده‌مانه ته‌فسیری عبدالرزاق كوڕی همام ه كه‌ساڵی (211) كۆچی وه‌فاتی كردووه.
·پاشان زانایان ده‌ستیات دایه نووسینه‌وه‌ی ته‌فسیر به‌ته‌واوی له‌وانه ئیبن جه‌ریری گهبه‌ری كه‌ساڵی (310)ی كۆچی وه‌فاتی كردووه .
·پاشان كتێبی سه‌ربه‌خۆ ئه‌نووسرا له‌زانسته‌كانی قوڕئاندا وه‌ك اسباب نزول ی عه‌لی كوڕی مه‌دینی = مامۆستای ئیمامی بوخاری كه‌ساڵی (334)ی كۆچی وه‌فاتی كردووه و ئه‌بووعبێدی كوڕی سه‌لامه له‌ناسخ ومه‌نسوخدا كتێبی دانا كه‌ساڵی (224)ی كۆچی مردووه و ئیبن قوته‌یبه‌له (مشكل القران ) دا كتێبی دانا كه‌ساڵی ( 276) ی كۆچی مردووه كه‌هه‌موو ئه‌مانه له‌ڕێزی زانایانی سه‌ده‌ی سێیه‌مدا باس ئه‌كرێن .
·موحه‌مه‌دی كوڕی خه‌له‌فی كوڕی مه‌رزه‌بان كه‌ساڵی (309) ی كۆچی مردووه كتێبی ( الحاوی فی علوم القران ) ی دانا و ئه‌بوبه‌كری كوڕی قاسمی ئه‌نباری كه‌ساڵی (328) ی كۆچی وه‌فاتی كردووه كتێبی ( علوم القران ) ی دانا و ئه‌بو به‌كری سه‌جستانی كه‌ساڵی (330 ) كۆچی وه‌فاتی كردووه (غریب القران ) ی دانا و موحه‌مه‌دی كوڕی عه‌لی ئه‌فه‌وی كه‌ساڵی ( 388) ی كۆچی وه‌فاتی كردووه ( الاستغناْ فی علوم القران ) ی داناهه‌موو ئه‌م زانایانه له‌ڕێزی زانایانی سه‌ده‌ی چواره‌م دا باس ئه‌كرێن .
·نووسین له‌سه‌ر زانسته كانی قوڕئان به‌رده‌وام بوو ئه‌بو به‌كری باقه‌لانی (403)ك (اعجاز القران )ی دانا و ( عه‌لی كوڕی ئیبراهیمی حوفی )ش (430)ك (اعراب القران)ی دانا ماوه‌ردی (450)ك (امثال القرآن )ی دانا و عزیزی كوڕی عبدالسلام (660)ك مجاز القران ی دانا و (علم الدین السخاوی (643) ( علم القراْْات ) ی دانا ئیبن قه‌یمی جه‌وزی ( 571 ) ك
(اقسام القران )ی دانا و ئه‌مانه هه‌ریه‌كه‌یان باسی زانستێك ئه‌كه‌ن له‌زانسته‌كانی قوڕئان به‌لاَم وه‌ك زورقانی ئه‌ڵێت تاكه كتێبێك كه‌هه‌موو زانسته‌كانی باس كردبێت ئه‌وكتێبه‌ی (عه‌لی كوڕی ئیبڕاهیمی حوفی ) كه‌ناوی ( البرهان فی علوم القران ) ه‌و (30) به‌رگه ته‌نیا (15) به‌رگی ماوه پاش ئیبن الجوزی (597)ك كتێبی (فنون الافنان فی عجائب القران ) ی دانا و پاشان زه‌ركه‌شی (798) ك كتێبێكی ده‌وڵه‌مه‌ندی دانا له‌زانستی قوڕئاندا ناوی نا ( البرهان فی علوم القران ) كه‌پاشان له‌چواربه‌رگدا بلاَوكرایه‌وه له‌لایه‌ن مامۆستا ( محمد ابوالفچل ابراهیم ) ه‌وه0
· پاشان سيوطى (911 ) ك كتێبی (الاتقان فی علوم القران ) نووسی .
· ئه‌م گرینگی دانه به‌قوڕئان تائێستاش هه‌ربه‌رده‌وامه وهه‌ر زانایه‌ك زانستێكی تایبه‌تی قوڕئان سه‌رنجی ڕاده‌كێشێ له‌وباره‌یه‌وه كتێبێك ئه‌نووسێت , بۆ نمونه :
- مصطفى صادق الرافعي ( اعجاز القرآن ) ئه‌نووسێ .
- سيدقطب " التصوير الفني في القرآن " و" مشاهد القيامة في القرآن " ئه‌نووسێ.
- محمدمصطفى المراغي " ترجمة القرآن " ئه نووسىَ.
- محمدعه‌بدوڵلاَ ئه‌لده‌راز "النبأالعظيم " و " دستور الأخلاق في القرآن " ئه‌نووسێ .
- جمال الدین القاسمی " محاسن التڕویل " ئه‌نووسێ .
- طاهري جه‌زائیری " التبیان فی علوم القران " ئه‌نووسێ .
- زورقانی" مناهل العرفان فی علوم القران" ئه‌نووسێ.
- صوبحي صالح " مباحث في علوم القرآن "" مباحپ فی علوم القرآن " ئه‌نووسێ.
- مناع القطان " مباحث في علوم القرآن " ئه‌نووسێ و خه‌ڵكی تریش هه‌ربه‌رده‌وامه .
له‌مانه‌وه ئه‌گه‌ینه ئه‌وه‌ی كه زانسته‌كانی قوڕئان یانی ئه‌و زانسته‌ی باس له‌هه‌موو ئه‌و باس و خواستانه ئه‌كات كه په‌یوه‌ندن به‌قوڕئانه‌وه وه‌ك نووسینه‌وه‌ی قوڕئان وڕێكخستنی و بلاَوكردنه‌وه‌ی و زانینی هۆیه‌كانی دابه‌زینی ئایه‌ته‌كان وشوێی دابه‌زینی ئایه‌ته‌كان و وه‌ك له‌مه‌ككه‌و مه‌دینه و زانستی ناسخ ومه‌نسوخ و ئیعجازو موحكه‌م موته‌شابیه و موشكه‌ل و"عام وخاص" منطق ومقيد" و هتد
2.خه‌لیفه‌كانی ڕاشیدینیش گرینگی زۆریان به نووسینه‌وه‌ی قوڕئان وگه‌وره ڕاگرتنی قوڕئان وبلاَو كردنه‌وه‌ی ماناو مه‌به‌سته‌كانی قوڕئان ئه‌دا , له‌سه‌رده‌می ئه‌بوبه‌كردا بۆ یه‌كه‌مجار كۆكرایه‌وه له‌یه‌ك ( مصحف ) داو له‌سه‌رده‌می عوسماندا جه‌ند نوسخه له‌و موسحه‌فه وه‌رگیرا و دابه‌ش كرا به‌سه‌ر هه‌رێمه ئیسلامییه‌كاندا و خه‌ڵكی فێركرا له‌وقوڕئانه‌دا بخوێنێته‌وه‌و ئه‌وپه‌ڕه قوڕئانانه‌ی تری لای خۆیان بدڕێنن وبیسوتێنن .
3.له‌سه‌رده‌می ( عه‌لی ) دا ئه‌بوئه‌سوه‌دی دوئلی هه‌ستا له‌ڕوی زانستی ( نحو) ه‌وه سه‌روبۆری بۆ قوڕئان دانا , تابه‌ڕاستی بخوێنرێته‌وه‌و ئه‌و كاره‌ی بوویه هۆی ده‌ركه‌وتنی زانستی ئیعڕابی قوڕئان .
4.پاش ماوه‌یه‌ك زانستی ته‌فسیری قوڕئان له‌ناو سه‌حابه‌و تابیعیندا گه‌لاله بوو به ناو بانگترین كه‌س له‌ته‌فسیركردندا بریتی بوون له چوار خه‌لیفه‌كه و ئیبن مه‌سعودو عه‌بدوڵلاَی كوڕی عه‌بباس و ئوبه‌ی كوڕی كه‌عب و زه‌یدی كوڕی پابت و ئه‌بو موسای ئه‌شعه‌ری و عه‌بدوڵلاَی كوڕی زوبه‌یر.
له‌ناو تابیعینیشدا به‌ناوبانگترین ته‌فسیرزانه‌كان بریتی بوون له:
·سه‌عیدی كوڕی جوبه‌یر , موجاهید , عه‌كریمه‌و گاوسى كوڕی كیسانی یه‌مانی وعه‌تای كوڕی ئه‌بی ڕه‌باح كه‌هه‌موو قوتابی عه‌بدوڵلاَی كوڕی عه‌باس بوون له‌مه‌ككه .
·زه‌یدی كوڕی ئه‌سله‌م وبه‌بولعالیه‌و محه‌مه‌دی كوڕی كه‌عبی قوڕه‌ڤى كه‌هه‌مو قوتابی ئوبه‌ی كوڕی كه‌عب بوون له‌مه‌دینه.
·عه‌لقه‌مه ومه‌سروق وئه‌سوه‌دی كوڕی زه‌ید وعامڕی شه‌عبی وحه‌سه‌نی كوڕی به‌سڕی وقه‌تاده كه‌هه‌موویان قوتابی عه‌بدوڵلاَی كوڕی مه‌سعود بوون له‌عیڕاقدا .
·له‌م پیاوانه و به‌ده‌ماوده‌م زانستی ته‌فسیر و زانستی غه‌ریبی قوڕئان و زانستی اسباب نزول و زانستی مه‌ككی ومه‌ده‌نی و زانستی ناسخ ومه‌نسوخ ئه‌گوازرایه‌وه .
·له‌سه‌رده‌می دووه‌می كۆچیدا كه‌پێی ئه‌وترێ چه‌رخی نووسینه‌وه = عصر التدوينده‌ست كرایه نووسینه‌وه‌ی حه‌دیس ونووسینه‌وه‌ی ته‌فسیری قوڕئان كه‌وه‌ك بابێك له كتێبه‌كانی حه‌دیسدا ئه‌نووسرایه‌وه به‌لاَم تاكه ته‌فسیرێك مابێت له‌و سه‌رده‌مانه ته‌فسیری عبدالرزاق كوڕی همام ه كه‌ساڵی (211) كۆچی وه‌فاتی كردووه.
·پاشان زانایان ده‌ستیات دایه نووسینه‌وه‌ی ته‌فسیر به‌ته‌واوی له‌وانه ئیبن جه‌ریری گهبه‌ری كه‌ساڵی (310)ی كۆچی وه‌فاتی كردووه .
·پاشان كتێبی سه‌ربه‌خۆ ئه‌نووسرا له‌زانسته‌كانی قوڕئاندا وه‌ك اسباب نزول ی عه‌لی كوڕی مه‌دینی = مامۆستای ئیمامی بوخاری كه‌ساڵی (334)ی كۆچی وه‌فاتی كردووه و ئه‌بووعبێدی كوڕی سه‌لامه له‌ناسخ ومه‌نسوخدا كتێبی دانا كه‌ساڵی (224)ی كۆچی مردووه و ئیبن قوته‌یبه‌له (مشكل القران ) دا كتێبی دانا كه‌ساڵی ( 276) ی كۆچی مردووه كه‌هه‌موو ئه‌مانه له‌ڕێزی زانایانی سه‌ده‌ی سێیه‌مدا باس ئه‌كرێن .
·موحه‌مه‌دی كوڕی خه‌له‌فی كوڕی مه‌رزه‌بان كه‌ساڵی (309) ی كۆچی مردووه كتێبی ( الحاوی فی علوم القران ) ی دانا و ئه‌بوبه‌كری كوڕی قاسمی ئه‌نباری كه‌ساڵی (328) ی كۆچی وه‌فاتی كردووه كتێبی ( علوم القران ) ی دانا و ئه‌بو به‌كری سه‌جستانی كه‌ساڵی (330 ) كۆچی وه‌فاتی كردووه (غریب القران ) ی دانا و موحه‌مه‌دی كوڕی عه‌لی ئه‌فه‌وی كه‌ساڵی ( 388) ی كۆچی وه‌فاتی كردووه ( الاستغناْ فی علوم القران ) ی داناهه‌موو ئه‌م زانایانه له‌ڕێزی زانایانی سه‌ده‌ی چواره‌م دا باس ئه‌كرێن .
·نووسین له‌سه‌ر زانسته كانی قوڕئان به‌رده‌وام بوو ئه‌بو به‌كری باقه‌لانی (403)ك (اعجاز القران )ی دانا و ( عه‌لی كوڕی ئیبراهیمی حوفی )ش (430)ك (اعراب القران)ی دانا ماوه‌ردی (450)ك (امثال القرآن )ی دانا و عزیزی كوڕی عبدالسلام (660)ك مجاز القران ی دانا و (علم الدین السخاوی (643) ( علم القراْْات ) ی دانا ئیبن قه‌یمی جه‌وزی ( 571 ) ك
(اقسام القران )ی دانا و ئه‌مانه هه‌ریه‌كه‌یان باسی زانستێك ئه‌كه‌ن له‌زانسته‌كانی قوڕئان به‌لاَم وه‌ك زورقانی ئه‌ڵێت تاكه كتێبێك كه‌هه‌موو زانسته‌كانی باس كردبێت ئه‌وكتێبه‌ی (عه‌لی كوڕی ئیبڕاهیمی حوفی ) كه‌ناوی ( البرهان فی علوم القران ) ه‌و (30) به‌رگه ته‌نیا (15) به‌رگی ماوه پاش ئیبن الجوزی (597)ك كتێبی (فنون الافنان فی عجائب القران ) ی دانا و پاشان زه‌ركه‌شی (798) ك كتێبێكی ده‌وڵه‌مه‌ندی دانا له‌زانستی قوڕئاندا ناوی نا ( البرهان فی علوم القران ) كه‌پاشان له‌چواربه‌رگدا بلاَوكرایه‌وه له‌لایه‌ن مامۆستا ( محمد ابوالفچل ابراهیم ) ه‌وه0
· پاشان سيوطى (911 ) ك كتێبی (الاتقان فی علوم القران ) نووسی .
· ئه‌م گرینگی دانه به‌قوڕئان تائێستاش هه‌ربه‌رده‌وامه وهه‌ر زانایه‌ك زانستێكی تایبه‌تی قوڕئان سه‌رنجی ڕاده‌كێشێ له‌وباره‌یه‌وه كتێبێك ئه‌نووسێت , بۆ نمونه :
- مصطفى صادق الرافعي ( اعجاز القرآن ) ئه‌نووسێ .
- سيدقطب " التصوير الفني في القرآن " و" مشاهد القيامة في القرآن " ئه‌نووسێ.
- محمدمصطفى المراغي " ترجمة القرآن " ئه نووسىَ.
- محمدعه‌بدوڵلاَ ئه‌لده‌راز "النبأالعظيم " و " دستور الأخلاق في القرآن " ئه‌نووسێ .
- جمال الدین القاسمی " محاسن التڕویل " ئه‌نووسێ .
- طاهري جه‌زائیری " التبیان فی علوم القران " ئه‌نووسێ .
- زورقانی" مناهل العرفان فی علوم القران" ئه‌نووسێ.
- صوبحي صالح " مباحث في علوم القرآن "" مباحپ فی علوم القرآن " ئه‌نووسێ.
- مناع القطان " مباحث في علوم القرآن " ئه‌نووسێ و خه‌ڵكی تریش هه‌ربه‌رده‌وامه .
له‌مانه‌وه ئه‌گه‌ینه ئه‌وه‌ی كه زانسته‌كانی قوڕئان یانی ئه‌و زانسته‌ی باس له‌هه‌موو ئه‌و باس و خواستانه ئه‌كات كه په‌یوه‌ندن به‌قوڕئانه‌وه وه‌ك نووسینه‌وه‌ی قوڕئان وڕێكخستنی و بلاَوكردنه‌وه‌ی و زانینی هۆیه‌كانی دابه‌زینی ئایه‌ته‌كان وشوێی دابه‌زینی ئایه‌ته‌كان و وه‌ك له‌مه‌ككه‌و مه‌دینه و زانستی ناسخ ومه‌نسوخ و ئیعجازو موحكه‌م موته‌شابیه و موشكه‌ل و"عام وخاص" منطق ومقيد" و هتد