ماڵپەری قورئانی پیرۆز

نووسینى
ناصح ئیبراهیم سازانى

دواى ئه‌وه‌ى مرۆڤ زانی خواى گه‌وره‌ ئه‌م گه‌ردوونه‌ و ئه‌ویشى به‌دیهێناوه‌, پێویسته‌ له‌ خۆی بپرسێت بۆچى به‌دیهاتووم؟! بۆچى جیاکراومه‌ته‌وه‌ له‌ سه‌رجه‌م بوونه‌وه‌رانى تر؟ ئه‌رک و فه‌رمانم چییه‌ له‌م سه‌ر زه‌ویه‌دا؟ بێگومان وه‌لآمه‌که‌ى لاى ئیمانداران ئاماده‌یه‌: ئه‌ویش ئه‌وه‌یه‌ به‌راستى هه‌موو دروه‌ستکه‌رێک نهێنى ئه‌و شته‌ى که‌ دروستیکردووه‌ ده‌زانێت, ده‌زانێ بۆچى دروستیکردووه‌و؟ بۆچى جیا له‌ شته‌کانى تر به‌دیهێناوه‌؟.                                               
   خواى گه‌وره‌ به‌دیهێنه‌رى مرۆڤه‌کانه‌ خاوه‌نیانه‌, کارو فه‌رمانه‌کانیان به‌ده‌ست ئه‌وه‌, ئایا په‌روه‌ردگار ئه‌م مرۆڤانه‌ى بۆچی به‌دیهێناوه‌؟

بۆ خواردن و خواردنه‌وه‌ و رابواردن؟ بۆ گه‌ڕان به‌سه‌ر زه‌ویدا به‌ ئاره‌زووى خۆیان؟ بۆ خواردنى ئه‌و شتانه‌ى له‌ گڵ ده‌رده‌چن ده‌چنه‌وه‌ ناو گڵ؟ هه‌ر به‌و شێوه‌یه‌ ئه‌ویش ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ ناو ئه‌و گڵه‌؟ ئیتر به‌سه‌رهاتى ژیانی کۆتایى دێت؟ ئایا حیکمه‌ت له‌و ماوه‌ کورته‌ى ژیانى پڕ له‌ به‌لآو ناسۆرو مه‌ینه‌تی دنیا چیه‌؟ نهێنى ئه‌و هه‌موو توانایه‌ چیه‌ دراوه‌ به‌ مرۆڤ, ئایا ئه‌و ئیراده‌و ئه‌قڵ و ئاوه‌زه‌ی بۆچى پێدراوه‌؟ خواى گه‌وره‌ له‌ قورئاندا وه‌لآمى ئه‌و هه‌موو پرسیارانه‌ ده‌داته‌وه‌و ده‌فه‌رموێت: (وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلاَئِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي الأَرْضِ خَلِيفَةً قَالُواْ أَتَجْعَلُ فِيهَا مَن يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاء وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ قَالَ إِنِّي أَعْلَمُ مَا لاَ تَعْلَمُونَ) [البقرة : 30]. واته‌: په‌روه‌ردگارت به‌ مه‌لائیکه‌کانى فه‌رموو: به‌ڕاستى من ده‌مه‌وێت له‌سه‌ر زه‌ویدا جێنشینێک دابنێم بۆ ئاوه‌دانکردنه‌وه‌ى زه‌وى نه‌وه‌ له‌ دواى نه‌وه‌, مه‌لائیکه‌کان وتیان: ئایا که‌سێکى تێدا ده‌که‌یته‌ جێنشین که‌ تاوان و کارى ناڕه‌واى تێدا ئه‌نجام بدات, خوێنى تێدا بڕێژێت؟! له‌ کاتێکدا ئێمه‌ ته‌سبیحات و سوپاس و ستایشت ده‌که‌ین و قه‌در و رێزى تۆ چاک ده‌زانین, به‌دوورت ده‌گرین له‌و شتانه‌ى که‌ شایسته‌ى تۆ نین, خواى گه‌وره‌ له‌ وه‌لآمیاندا فه‌رمووى: ئه‌وه‌ى من ده‌یزانم ئێوه‌ نایزانن.                                                    
   یه‌که‌م مه‌به‌ست له‌ به‌دیهێنانى ئه‌م مروَڤانه‌ و جێنشینیان له‌سه‌ر زه‌ویدا ئه‌وه‌یه‌ خوداى خۆیان بناسن به‌راستى و به‌ندایه‌تى بۆ بکه‌ن: (وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ [56] مَا أُڕيدُ مِنْهُم مِّن رِّزْقٍ وَمَا أُڕيدُ أَن يُطْعِمُونِ [ال57] إِنَّ اللَّهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّةِ الْمَتِينُ [58])(الذاريات: ٥٦ – ٥٨). واته‌: من هه‌ر بۆیه‌ جنۆکه‌و ئاده‌میم دروستکردووه‌ بم ناسن و بم په‌رستن, من هیچ رزق و رۆزیم ناوێ له‌وان بۆ خۆم, ناشمه‌وێ خۆراکم بده‌نێ, چونکه‌ ته‌نها خوا رۆزیده‌ره‌و خاوه‌نى هێزى چار نه‌کراو. که‌سیش ناتوانێت زاڵ بێت به‌ سه‌ریدا.
   خواى گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت: (اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَمِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ يَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَيْنَهُنَّ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ وَأَنَّ اللَّهَ قَدْ أَحَاطَ بِكُلِّ شَيْءٍ عِلْماً )[الطلاق : 12]
   واته‌: هه‌ر خوا خۆیه‌تى حه‌وت ئاسمانه‌کانى فه‌راهه‌م هێنا, له‌ زه‌ویش هه‌روه‌ک ئه‌وانى دروستکرد, واته‌: زه‌ویش وه‌ک حه‌وت ئاسمانه‌کان حه‌وت چینه‌! فه‌رمان و بڕیارى خوا له‌ نێوان ئه‌و ئاسمانانه‌دا داده‌به‌زێت, تا بزانن ئه‌و خوایه‌ ده‌سه‌لآتى به‌سه‌ر هه‌موو شتێکدا هه‌یه‌ و هه‌رچی بیه‌وێ ده‌یکات, بێگومان زانست و زانیارى ئه‌و خوایه‌ ده‌وره‌ى هه‌موو شتێکى داوه‌, واته‌ ئاگادارى کارو بارى بوونه‌وه‌ره‌ و هیچ شتێکى لێ ناشاردرێته‌وه‌, جا ئێوه‌ش زیاتر له‌ خوا بترسن و سنووره‌کانى مه‌به‌زێنن.                                                              
   هه‌روه‌ها ده‌فه‌رموێت : (وَأْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَيْهَا لَا نَسْأَلُكَ ڕزْقاً نَّحْنُ نَرْزُقُكَ وَالْعَاقِبَةُ لِلتَّقْوَى )[طه : 132]. واته‌: فه‌رمان بده‌ به‌ ئه‌ندامانى خێزانه‌که‌ت به‌نوێژ کردن و خۆشت به‌رده‌وام و خۆراگربه‌ له‌سه‌ر به‌جێ هێنانى, ئێمه‌ داواى رۆزیت لێ ناکه‌ین, به‌ڵکو رزق و رۆزى تۆ ده‌ده‌ین, سه‌ره‌نجامى چاک بۆ پارێزکاران و خواناسانه‌.            
  * خواى گه‌وره‌ له‌ فه‌رمووده‌ى قودسیدا ده‌فه‌رموێت: (يَا ابْنَ آدَمَ تَفَرَّغْ لِعِبَادَتِي أَمْلَأْ صَدْرَكَ غِنًى وَأَسُدَّ فَقْرَكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ مَلَأْتُ صَدْرَكَ شُغْلًا وَلَمْ أَسُدَّ فَقْرَكَ)( رواه ابن ماجه: (2/1376) وأحمد: ٢/٣٥٨, صحیح الترغیب والترهیب: ٣/٣١٦٦, جامع الصحیح: ١٩١٤. )   . واته‌: ئه‌ى نه‌وه‌ى ئاده‌م! خۆت یه‌کلابکه‌وه‌ بۆ عیباده‌تى من, ئه‌وسا من دڵ و ده‌روونت پڕ ده‌که‌م له‌ قه‌ناعه‌ت و بێ نیازیى و, ده‌رگاى هه‌ژاریت لێ داده‌خه‌م, خۆ ئه‌گه‌ر واشت نه‌کرد ئه‌وه‌ دڵ و ده‌روونت پڕ ده‌که‌م له‌سه‌ر قاڵ بوون به‌ دنیاوه‌ و ده‌رگاى هه‌ژاریشت لێ داناخه‌م.                                                             
   وه‌ک ده‌زانن له‌م گه‌ردوونه‌دا هه‌موو شتێک له‌ پێناوى کاروبار و گوزه‌رانى جگه‌ له‌ خۆی ژیان ده‌باته‌ سه‌ر, ئاو بۆ زه‌وى, زه‌وى بۆ کشتوکاڵ و دارو دره‌خت, ئه‌وانیش بۆ ئاژه‌لآن, ئاژه‌ڵه‌کانیش بۆ خزمه‌تى مرۆڤه‌کان, ئه‌ى مرۆڤه‌کان بۆ کێ؟ پرسیاره‌که‌ ئا لێره‌دایه‌.. وه‌لآمه‌که‌شى ئه‌وه‌یه‌ فیتره‌تى پاک ده‌یداته‌وه‌, که‌ ئاده‌میزاد به‌ ته‌نها بۆ عیباده‌ت و په‌رستش به‌دیهاتووه‌..ناشێت بۆ شتێکى تر به‌دیهاتبێت, له‌کاتێکدا هه‌رچى له‌م گه‌ردوونه‌دایه‌ فه‌راهه‌م هاتووه‌ بۆى و له‌ خزمه‌تیدایه‌, ئیتر چۆن ده‌بێت ئه‌و کار بکات له‌ پێناوى ئه‌واندا!.                                                                                 
   که‌واته‌ هه‌قه‌ مرۆڤه‌کان ته‌نها ئه‌و خوایه‌ بپه‌رستن, گوێڕایه‌ڵ و فه‌رمانبه‌ردارى بن, چونکه‌ ئه‌و به‌دیهێناون, هه‌ر ئه‌وه‌ شایه‌نى په‌رستنه‌, له‌سه‌ر جوانترین شکڵ و شێوه‌ دروستیکردوون, ئه‌و هه‌موو جوانى و رێک و پێکی و زیره‌کى و وریایى و هۆشیارییه‌ى پێ به‌خشیون, فێرى لێک دانه‌وه‌ى ئه‌و شتانه‌ى کردوون که‌ دێن به‌ دڵ و ده‌روونیاندا, فێرى گفت و گۆى کردوون, به‌وه‌ش له‌ هه‌موو گیانله‌به‌رانى تر جیاى کردوونه‌ته‌وه‌, زه‌وى بۆ راخستوون تا به‌ سه‌ریدا هات و چۆ بکه‌ن و بژێوى ژیانى تێدا دابین بکه‌ن و بحه‌وێنه‌وه‌, هه‌ر له‌ ناو ئه‌و زه‌ویه‌دا چه‌نده‌ها جۆر میوه‌هاتى ره‌نگاو ره‌نگى بۆ دابین کردوون, یه‌کێک ترشه‌, یه‌کێ شیرینه‌..هه‌ر یه‌که‌ تام و بۆن و ره‌نگى خۆى جیاوازه‌, چه‌نده‌ها نازو نیعمه‌تى تر که‌ مه‌گه‌ر هه‌ر خوا بۆ خۆی ژماره‌یان بزانێت (وَإِن تَعُدُّواْ نِعْمَةَ اللّهِ لاَ تُحْصُوهَا إِنَّ اللّهَ لَغَفُورٌ رَّحِيمٌ) [النحل : 18].  
   نه‌ک له‌ جیاتیدا هه‌ستن به‌ په‌رستنى جگه‌ له‌ خواى په‌روه‌ردگارى ئاسمانه‌کان و زه‌وى و بوونه‌وه‌ر, وه‌ک هه‌ستان به‌ په‌رستنى مه‌لائیکه‌ و پێغه‌مبه‌ران و پیاوچاکان و جنۆکه‌و شه‌یتان و دارو به‌ردو خۆرو مانگ و ئه‌ستێره‌..
   چۆن بگه‌ین به‌ ناسینی خواى گه‌وره‌؟ بێگومان به‌ دوو رێگه‌ ده‌گه‌ین به‌ناسینی:
   یه‌که‌م: له‌ رێگه‌ى قورئانه‌وه‌ که‌ که‌لامى خوایه‌.                                  
   دووه‌م: له‌ رامان و سه‌رنجدانى لاپه‌ڕه‌کانى گه‌ردوونه‌وه‌.