ماڵپەری قورئانی پیرۆز

خوای گەورە دەفەرموێت:{وَالْبَلَدُ الطَّيِّبُ يَخْرُجُ نَبَاتُهُ بِإِذْنِ رَبِّهِ وَالَّذِي خَبُثَ لَا يَخْرُجُ إِلَّا نَكِدًا كَذَلِكَ نُصَڕّفُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَشْكُرُونَ (58)} [الأعراف] واتە: وڵاتی بەپیت و چاک و ئاوەدان، دار و ڕووەکی بە فەرمانی پەروەردگاری تێدا دەڕوێت، ئەوەش کە زۆنگ و پیس و بێ کەڵک بێت، شتی بێسوود و بێفەڕ نەبێت، ھیچی لێ پەیدا نابێت. 

خوای پەروەردگار خاکی بە وڵات ناوبردووە و ئەوەش بە لوتکەی ئیعجازی زانستی دادەنرێت، خاک بە پێکھاتەکانیەوە ھەر وەک وڵاتێکە. 

لێکۆڵینەوە زانستییە کشتوکاڵییەکان سەلماندوویانە ھەر یەک مەتر سێجا لە خاک کە بۆ کشتوکاڵ بەکاردەھێنرێت (٢٠٠ ھەزار) کرم و (١٠٠ ھەزار) مێروو (حشرات) و (٣٠٠) کرمی ئاسایی خاک و ھەزاران میکرۆب (زیندەوەری ورد)ی تێدایە... ھەموو ئەوانەش بە چاوی ئاسایی نابینرێن. 

ھەر گرامێک لەو خاکە ملیاران بەکتریا و میکرۆبی تێدایە کە لەسەر ماددە ئەندامییەکان دەژین و دەیگۆڕن بۆ ماددەی کانزایی، بەدرێژایی ساڵ و بەبێ وەستان ئەم کارە دەکەن. 

بۆ نموونە ئەو میکرۆبانە گەڵا وەریوەکان دەخۆن، ئەم کردارە پێویستی بە بوونی ھەوا و ئۆکسجینی نێو خاک ھەیە، بەڵام دەبێت ئەو ھەوایەی نێو خاک لەکوێوە ھاتبێت؟ 

لێرەدا حیکمەتی بوونی کرمەکانی خاک دەردەکەون، چونکە ڕۆڵێکی گرنگ دەبینن لە کردنەوەی کونی زۆر لە خاکدا و ھەوایش لێیانەوە دەچێتە خاکەکەوە، واتە لە ھەواگۆڕکێی خاکدا کرمی زەوی بەشداری دەکات. ھەروەھا سەرجەم ئەو ئاژەڵانەی لە خاکدا دەژین وەک مار و مێروولە و دووپشک، کونی زۆر لە خاکدا دروست دەکەن. جێی سەرسامییە بوترێت ئەگەر ئەو کونانەی نێو خاک نەمێنن ڕووەک لەسەر زەوی نامێنێت و ژیانیش کۆتایی دێت.

سەرجەم ئەو زیندەوەرانەی لەنێو خاکدا ھەن وەک وڵاتێکی ئاوەدانیان لێکردووە، ئەوەش بەتەواوی لەگەڵ ئایەتەکەدا ھاوتا دەبێت.