ئاماری ماڵپەر
ته‌فسیری ئاسان دابه‌زێنه
خوێندنەوەو تەفسیری قورئانی پیرۆز
- بۆ خویندنه‌وه‌ى قورئان و گوێ گرتن له هه‌ر قورئانخوێنێک کلیک لێره بکه
- بۆ گوێ گرتن له قورئان و خوێنه‌وه‌ى وبینینى ته‌فسیره‌که‌ى پێکه‌وه به‌کوردى و زمانه جیهانیه‌کان کلیک لێره بکه
مه‌عازی کوڕی جه‌به‌ل ،، زاناترینیان به‌حه‌ڵاڵ و حه‌رام (به‌شى ١)
نوسینگه‌ى ته‌فسیر .. نوسینى : خالد محمد خالد ... وه‌رگێڕانى : سهام به‌رزنجى/کاتێک پێغه‌مبه‌ر (درودى خواى له‌سه‌ربێت) په‌یمانى عه‌قبه‌ى دووه‌مى له‌گه‌ڵ (ئه‌نصارییه‌کان)دا ده‌به‌ست، له نێو ئه‌و حه‌فتا که‌سه‌ى شانده‌که‌ى لێ پێکهاتبوو، لاوێکى رووخسار گه‌شى، سه‌رنج راکێشى، ددان بریسکه‌دار دانیشتبوو... به‌هێمنى و سه‌نگینیه‌که‌ى بینه‌رى سه‌رسام ده‌کرد، که قسه‌شى ده‌کردبینه‌ر زیاتر ده‌حه‌په‌سا..!!ئه‌و لاوه (مه‌عازى کوڕى جه‌به‌ل) بوو ..که‌وا بوو ئه‌و پیاوێکى (ئه‌نصارییه) و، له رۆژى عه‌قه‌به‌ى دووه‌مدا په‌یمانیدا و، بووه موسڵمانێکى پێشین..
پیاوێکیش ئاوه‌ها زوو موسڵمان بووبێت و، وه‌ک ئه‌و ئیمان و دڵنیایى هه‌بێت، له هیچ دیمه‌ن و جه‌نگێکدا له پێغه‌مبه‌رى خوا (درودى خواى له‌سه‌ربێت) دوا ناکه‌وێت، (مه‌عاز) هه‌رواى کرد..
له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا گه‌شدارترین چاکه و، مه‌زنترین خاسیه‌ته‌کانى تێگه‌یشتن(فقه)ـه‌که‌ى بوو.
له (فیقه) و زانیندا گه‌یشتبووه ئه‌و ئاسته‌ى شایسته‌ى فه‌رمووده‌که‌ى پێغه‌مبه‌ر (بێت درودى خواى له‌سه‌ربێت) که له‌باره‌وه‌یه فه‌رمووى:
زاناترین که‌سى ئوممه‌تم له باره‌ى حه‌لآل و حه‌رامه‌وه، (مه‌عازى کوڕى جه‌به‌ل)ه.
(مه‌عاز) له عاقڵمه‌ندى و به‌هێزى زیره‌کیدا هاوشێوه‌ى (عومه‌رى کوڕى خطاب) بوو، پێغه‌مبه‌ر (درودى خواى له‌سه‌ربێت) که ناردى بۆ (یه‌مه‌ن) لێى پرسى:
- ئه‌ى (مه‌عاز) به‌چى حوکمیان ده‌که‌یت؟
له وه‌لآمیدا وتى: به کتێبى خودا..
پێغه‌مبه‌ر (درودى خواى له‌سه‌ربێت) فه‌رمووى: ئه‌ى ئه‌گه‌ر له کتێبى خودادا نه‌تدۆزیه‌وه..؟؟
(مه‌عاز) وتى: به‌پێى سوننه‌تى پێغه‌مبه‌رکه‌ى (درودى خواى له‌سه‌ربێت) به‌جێى ده‌گه‌یه‌نم
فه‌رمووى: ئه‌ى ئه‌گه‌ر له سوننه‌تى پێغه‌مبه‌ره‌که‌یدا (درودى خواى له‌سه‌ربێت) نه‌تبینییه‌وه؟؟
(مه‌عاز) وتى: به‌بۆچونى خۆم ئیجتهاد ده‌که‌م و، که‌مته‌رخه‌مى ناکه‌م...
روخسارى پێغه‌مبه‌ر (درودى خواى له‌سه‌ربێت) گه‌شایه‌وه و فه‌رمووى:
سوپاس بۆ خوا که نێردراوى پێغه‌مبه‌رى (خواى درودى خواى له‌سه‌ربێت) سه‌رکه‌وتوو کردووه بۆ ئه‌و کاره‌ى که پێغه‌مبه‌رى خوا (درودى خواى له‌سه‌ربێت) پێى رازییه..
جا پشتگیرى و خۆشه‌ویستى (مه‌عاز) بۆ قورئان و، سوننه‌تى پێغه‌مبه‌ره‌که‌ى (درودى خواى له‌سه‌ربێت) په‌رده‌پۆشى عه‌قڵى نه‌ده‌کرد له چاودێرى کردنى بیروبۆچونه‌کانیدا، هه‌روه‌ها ئه‌و راستیه زۆره په‌نهانانه‌ى له عه‌قڵى ناشارێته‌وه.. که چاوه‌ڕوانى یه‌کێکه بیدۆزێته‌وه و ئاڕاسته‌ى بکات.
له‌وانه‌یه ئه‌م توانایه له‌سه‌ر ئیجتهاد و، ئه‌و ئازایه‌تیه‌ى له به‌کارهێنانى زیره‌کى و عه‌قڵدا، وایانکردبوو له (مه‌عاز) که له نێو برا و هاوه‌لآنیدا له هه‌موان زیاتر له (فیقه) شاره‌زابێت، هه‌روه‌ک پێغه‌مبه‌ریش (درودى خواى له‌سه‌ربێت) باسى کرد، بوویه زاناترین که‌س له‌باره‌ى حه‌لآل و حه‌رامه‌وه.
سه‌ربرده مێژووییه‌کان واى ده‌خه‌نه روو له هه‌ر جێیه‌کدا بوایه عه‌قڵێکى رووناکى به‌خش و به‌تینى هه‌بوو که ده‌یزانى به‌چاکى کاروبار یه‌کلابکاته‌وه..
ئه‌وه‌تانێ (عائذالله ى کوڕى عبدالله) بۆمان ده‌گێڕێته‌وه، که رۆژێکیان له سه‌ره‌تاى سه‌رده‌مى خه‌لیفایه‌تى (عومه‌ر)دا له‌گه‌ڵ هاوه‌لآنى پێغه‌مبه‌ردا (درودى خواى له‌سه‌ربێت) چوویه مزگه‌وت، ده‌ڵێت:
له‌نێو کۆڕێکدا دانیشتم که‌له سى که‌س زیاتر بوون، هه‌موویان فه‌رمووده‌یان له پێغه‌مبه‌رى خواوه (درودى خواى له‌سه‌ربێت) ده‌گێڕایه‌وه، له نێو دانیشتنه‌که‌دا لاوێکى خوێن گه‌رمى، بیروڕا جوانى، دره‌وشاوه هه‌بوو، که له هه‌موویان گه‌نجتر بوو، گه‌ر گومانیان له فه‌رمووده‌یه‌ک هه‌بوایه ده‌یانگێڕایه‌وه بۆى و ئه‌ویش فه‌تواى بۆ ده‌دان، هه‌تا پرسیاریشیان لێ نه‌کردایه قسه‌ى بۆ نه‌ده‌کردن، کاتێک کۆڕه‌که‌یان ته‌واو بوو چوومه نزیکیه‌وه و لێم پرسى:
ئه‌ى به‌نده‌ى خوا تۆ کێیت؟؟
وتى: من (مه‌عازى کوڕى جه‌به‌ل) م.
ئه‌وه‌تا (ئه‌بو موسلیمى خه‌ولانى) ش ده‌ڵێت:
چوومه نێو مزگه‌وتى (حومص)، کۆمه‌ڵێک پیاوى پیرم به‌دى کرد گه‌نجێکى جوانى به‌تواناى بێده‌نگ له ناوه‌ڕاستیاندا دانیشتبوو.. گه‌ر خه‌ڵکه‌که گومانیان له‌شتێک بۆ دروست ببوایه روویان ده‌کرده ئه‌و و پرسیاریان لێ ده‌کرد.. به که‌سێکى ته‌نیشت خۆمم وت: ئه‌وه کێیه..؟
وتى: (مه‌عازى کوڕى جه‌به‌ل)ه..
ئیدى خۆشه‌ویستى ئه‌و که‌وته نێو دڵمه‌وه..
(شه‌هرى کوڕى حه‌وشه‌ب)یش له باره‌یه‌وه ده‌ڵێت:
هاوه‌لآنى پێغه‌مبه‌رى خوا (درودى خواى له‌سه‌ربێت) گه‌ر (مه‌عاز)یان له نێو دابوایه کاتێک قسه‌یان ده‌کرد، سه‌رنجیان ده‌دا وه‌ک سامێک بۆى...
ئه‌میرى بڕواداران (عومه‌ر) زۆر جار پرس و راى پێ ده‌کرد..
له هه‌ندێ جێگاشدا که پشتى به بیروبۆچوون و تێگه‌یشتنى (مه‌عاز) ده‌به‌ست، ده‌یوت:
گه‌ر (مه‌عازى کوڕى جه‌به‌ل) نه‌بوایه (عومه‌ر) به‌هیلاکدا ده‌چوو..
وا دیاره(مه‌عاز) خاوه‌نى عه‌قڵێکى چاک مه‌شق پێکراو و، پێگه‌یه‌کى کاریگه‌رى قه‌ناعه‌ت هێنه‌ر بووه، که له هێمنى و شاره‌زاییه هه‌مه‌لایه‌نه‌که‌یه‌وه سه‌رچاوه‌ى ده‌گرت..
له‌میانى ئه‌و سه‌ربورده مێژوویانه‌شدا که پێى ده‌گه‌ین، ده‌بینین -وه‌ک پێشتر باسمان کرد- لابه‌رى گرێیه‌کانه..
که‌وابوو ئه‌و هه‌ر دانیشتووه و خه‌ڵکى له‌ده‌وره..
بێده‌نگیشه، قسه ناکات هه‌تا دانیشتوانى کۆڕه‌که په‌رۆشى قسه‌ى نه‌بن..
کاتێکیش دانیشتوان له کارێکدا جیاڕا بوون، ده‌یانگێڕایه‌وه بۆ (مه‌عاز) تا یه‌کلاى بکاته‌وه..
که قسه‌ى ده‌کرد، وه‌ک یه‌کێک له هاوسه‌رده‌مه‌کانى باسى ده‌کات:
وه‌ک ئه‌وه‌ى له‌زارییه‌وه رووناکى و گه‌وهه‌ر بێته ده‌ر وابوو...
ئه‌و له سه‌رده‌مى پێغه‌مبه‌ر (درودى خواى له‌سه‌ربێت) و پاش وه‌فاتکردنیشى که هێشتا هه‌ر گه‌نج بوو، گه‌یشتبووه ئه‌و هه‌موو پله‌وپایه له زانین و، ئه‌و رێزگرتنه‌ى موسڵمانان بۆى.. تا له‌سه‌رده‌مى (عومه‌ر)دا (مه‌عاز) وه‌فاتى کرد که هێشتا ته‌مه‌نى سى و سێ ساڵى تێنه‌په‌ڕاندبوو..!!
* * *
(مه‌عاز) له ده‌ست و، ده‌روون و، ئاکاردا لێبورده بوو..
داواى هه‌ر شتێکى لێبکرایه به خۆشییه‌وه ده‌یبه‌خشى... به‌هۆى ئه‌و ماڵبه‌خشین و سه‌خاوه‌تیه‌وه هه‌موو سامانه‌که‌ى له‌ده‌ست دابوو
کاتێک پێغه‌مبه‌ر (درودى خواى له‌سه‌ربێت) وه‌فاتى کرد، (مه‌عاز) له (یه‌مه‌ن) بوو له‌و ساته‌وه‌ى که پێغه‌مبه‌ر(درودى خواى له‌سه‌ربێت) ناردى بۆ ئه‌وێ تا موسڵمانان فێر بکات و له ئاین شاره‌زایان بکات..
له‌سه‌رده‌مى جێنشینى (ئه‌بو به‌کر) دا (مه‌عاز) له(یه‌مه‌ن) ده‌گه‌ڕایه‌وه، (عومه‌ر) ده‌یزانى که (مه‌عاز) ده‌وڵه‌مه‌ند بووه.. پێشنیارى کرد بۆ (ئه‌بوبه‌کر) که ماڵ و سامانه‌که‌ى له‌گه‌ڵ به‌ش بکات..!! (عومه‌ر) هیچ چاوه‌ڕوانى نه‌کرد، به‌ڵکو به‌په‌له هه‌ستایه‌وه و به‌ره‌و ماڵى (مه‌عاز) که‌وته ڕێ و قسه‌کانى پێگه‌یاند..
له‌راستیشدا (مه‌عاز) ده‌ستپاک و، باخه‌ڵ پاک بوو، با ده‌وڵه‌مه‌ندیش بووبێت، ئه‌و خراپه‌یه‌کى نه‌کردووه، هیچ شتێکى گومانلێکراوى ئه‌نجام نه‌داوه، له پاڵ ئه‌وه‌شدا داواکه‌ى (عومه‌ر)ى ره‌تکرده‌وه و، له‌و باره‌یه‌وه گفتوگۆى له‌گه‌ڵدا کرد.
(عومه‌ر) له‌لاى هه‌ستا و رۆشت..
بۆ به‌یانى، (مه‌عاز) به‌په‌له به‌ره‌و لاى ماڵى (عومه‌ر) ده‌ڕۆیشت..
گه ده‌گات پێى خێرا ده‌ست ده‌کاته ملى و به‌ر له‌وه‌ى قسه بکات، فرمێسک به‌چاوانیدا دێته خوارێ و ده‌ڵێت:
ئه‌مشه‌و له‌و خه‌ودا بینیم له‌ناو ئاوێکدا په‌له‌قاژه‌مه، ده‌ترسام که نغرۆ ببم، هه‌تا تۆ هاتى ئه‌ى (عومه‌ر) و ده‌ربازت کردم..
جا هه‌ردووکیان پێکه‌وه به‌ره‌و لاى (ئه‌بوبه‌کر) چوون و.. (مه‌عاز) داواى لێکرد که ماڵه‌که‌ى له‌گه‌ڵ به‌ش بکات.
(ئه‌بو به‌کر) پێى فه‌رموو: هیچ شتێکت لێ وه‌رناگرم.
(عومه‌ر) سه‌یرى (مه‌عاز)ى کرد و وتى: ئێستا پاک و حه‌لآڵه..
(ئه‌بوبه‌کر)ى له‌خواترسى پارێزکار تاکه درهه‌مێکى بۆ (مه‌عاز) به‌جێ نه‌ده‌هێشت، گه‌ر بیزانیایه به‌ناڕه‌وا په‌یداى کردووه.
(عومه‌ر)یش هیچ تۆمه‌ت یا گومانێکى به‌رانبه‌ر (مه‌عاز) نه‌بوو..
به‌ڵکو ئه‌وه سه‌رده‌مى نمونه‌ییه‌کان بوو، که‌سانێکى زۆرى واى تێدا بوو که به‌ره‌و ترۆپکى ته‌واومه‌ندى خۆشبه‌خت پێشبڕکێیان بوو، تێیاندا بوو وه‌ک باڵنده ده‌فڕى، تێیاندا بوو خێرا ده‌ڕۆشت، تێیاندا بوو له‌خۆى ده‌گرته‌وه.. به‌لآم هه‌موویان له نێو کاروانى چاکه‌دا ده‌ڕۆیشتن و رێگایان ده‌بڕى.
(مه‌عاز) کۆچ ده‌کات بۆ (شام) و، له‌نێو خزم و که‌سه‌کانى و ئه‌و خه‌ڵکه‌ى روویان تێده‌کرد وه‌ک مامۆستا و تێگه‌یشتوویه‌ک ده‌ژیا، کاتێک ئه‌میرى (شام) (ئه‌بو عوبه‌یده) که هاوڕێى له‌دلآ شیرینى گیانى به گیانى (مه‌عاز) بوو مرد، ئه‌میرى بڕواداران (عومه‌ر) ئه‌وى له‌جێگادا کرده والى (شام) و، ته‌نها چه‌ند مانگێک به‌سه‌ر ئه‌میرێتیه‌که‌یدا تێپه‌ڕى تا به هێمنى و تۆبه‌کارییه‌وه بۆ لاى په‌روه‌ردگارى گه‌ڕایه‌وه..
(عومه‌ر) ده‌یووت:
گه‌ر (مه‌عاز)م بکردایه به‌جێنشین و، په‌روه‌ردگارم پرسیارى لێ بکردمایه: بۆ کردته جێنشین؟ ئه‌وا ده‌موت: گوێم له پێغه‌مبه‌ره‌که‌ت بوو (درودى خواى له‌سه‌ربێت) ده‌یفه‌رموو: زانایان کاتێک ده‌چنه خزمه‌تى په‌روه‌ردگارى بالآده‌ستیان، (مه‌عاز) له پێشیانه‌وه‌یه...
ئه‌و جێنشینیه‌ى (عومه‌ر) لێره‌دا مه‌به‌ستیه‌تى، دانانیه‌تى له‌سه‌ر هه‌موو موسڵمانان، نه‌ک ته‌نها له ولآتێک یا ویلایه‌تێک..
(عومه‌ر) به‌ر له‌وه‌ى که بمرێت پرسیاریان لێکرد: گه‌ر یه‌کێکت بۆ دابناینایه..؟ واته خۆت جێنشینێکت بۆ دابناینایه و ئێمه‌ش په‌یمانمان پێ بدایتایه له‌سه‌رى..
له وه‌لآمدا وتى:
گه‌ر (مه‌عازى کوڕى جه‌به‌ل) زیندوو بوایه و، ئه‌وم دانابایه، پاشان که ده‌گه‌یشتمه‌وه خزمه‌ت په‌روه‌ردگارم و ده‌یپرسى لێم: کێت له‌سه‌ر ئوممه‌تى موحه‌ممه‌د (درودى خواى له‌سه‌ربێت) دانا، منیش ده‌مووت: (مه‌عازى کوڕى جه‌به‌ل) م دانا، پاش ئه‌وه‌ى گوێم لێ بوو پێغه‌مبه‌ر(درودى خواى له‌سه‌ربێت) ده‌یفه‌رموو: (مه‌عازى کوڕى جه‌به‌ل) پێشه‌واى زانایانه له‌رۆژى دواییدا... (کۆتایى به‌شى یه‌که‌م)