ماڵپەری قورئانی پیرۆز

وه‌رگێڕانى : بورهان محمد امین....ئه‌ندازیار عوسمان....ئاماده‌کردنی : سامان خدر....ئێمه‌ پێشتر وتمان که‌له‌ئایه‌تى (1-120) (سورةتى ئال عمران ) موناقه‌شه‌ى بیرو باوه‌ڕى ئه‌هلى کیتاب ده‌کات به‌موناقه‌شه‌یه‌کى به‌رزى ئه‌ده‌بى زانستى،که‌بێته‌مایه‌ى ڕوون بوونه‌وه‌ى ڕاستیه‌کان و دامه‌زراندنى بڕواداران له‌لایه‌نى فیکرى و بیروبۆچووندا.
جابۆیه‌ بگه‌ڕێینه‌وه‌ بۆ که‌ش و هه‌واى موناقه‌شه‌که‌،ده‌بینین که‌حه‌زره‌ت بۆماوه‌ى سێ ڕۆژ له‌گه‌ڵ وه‌فدى گاوره‌کانى نه‌جران گفت و گۆى کردووه‌،که‌ئه‌مش یه‌که‌م دانوستان بووه‌ له‌و جۆره‌ له‌نێوان موسڵمانان و گاوره‌کاندا،گرنگ ئه‌وه‌یه‌ لێره‌دا بزانین که‌دانوستانیان له‌گه‌ڵ به‌رامبه‌ردا ماناى وازهێنان نیه‌ له‌بنه‌ماکانى ئیسلام و عه‌قیده‌،جا ئه‌مه‌ش به‌ڕوونى ده‌بینین له‌ئایه‌ته‌کاندا.
به‌هێزکردنى بڕواى موسڵمانان پێش دانوستانه‌که‌
سه‌ره‌تا به‌چه‌ند ئایه‌تێک موسڵمانان به‌هێزده‌کات و ده‌فه‌رموێت :
(شَهِدَ اللّهُ أَنَّهُ لاَ إِلَـهَ إِلاَّ هُوَ وَالْمَلاَئِكَةُ وَأُوْلُواْ الْعِلْمِ قَآئِمَاً بِالْقِسْطِ لاَ إِلَـهَ إِلاَّ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ ) (آل عمران : 18) .
( إِنَّ الدِّينَ عِندَ اللّهِ الإِسْلاَمُ وَمَا اخْتَلَفَ الَّذِينَ أُوْتُواْ الْكِتَابَ إِلاَّ مِن بَعْدِ مَا جَاءهُمُ الْعِلْمُ بَغْياً بَيْنَهُمْ وَمَن يَكْفُرْ بِآيَاتِ اللّهِ فَإِنَّ اللّهِ سَڕيعُ الْحِسَابِ ) (آل عمران : 19).
(أَفَغَيْرَ دِينِ اللّهِ يَبْغُونَ وَلَهُ أَسْلَمَ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ طَوْعاً وَكَرْهاً وَإِلَيْهِ يُرْجَعُونَ ) (آل عمران : 83).
(فَإنْ حَآجُّوكَ فَقُلْ أَسْلَمْتُ وَجْهِيَ لِلّهِ وَمَنِ اتَّبَعَنِ وَقُل لِّلَّذِينَ أُوْتُواْ الْكِتَابَ وَالأُمِّيِّينَ أَأَسْلَمْتُمْ فَإِنْ أَسْلَمُواْ فَقَدِ اهْتَدَواْ وَّإِن تَوَلَّوْاْ فَإِنَّمَا عَلَيْكَ الْبَلاَغُ وَاللّهُ بَصِيرٌ بِالْعِبَادِ ) (آل عمران : 20).

دۆزینه‌وه‌ى خاڵى هاوبه‌ش:
ئه‌بێت خاڵى هاوبه‌ش هه‌بێت پێش ئه‌وه‌ى ده‌ست به‌هه‌ر دانوستانێک بکرێت،ئه‌وه‌تا قورئان ده‌فه‌رموێت :( قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ تَعَالَوْاْ إِلَى كَلَمَةٍ سَوَاء بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ أَلاَّ نَعْبُدَ إِلاَّ اللّهَ وَلاَ نُشْڕكَ بِهِ شَيْئاً وَلاَ يَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضاً أَرْبَاباً مِّن دُونِ اللّهِ فَإِن تَوَلَّوْاْ فَقُولُواْ اشْهَدُواْ بِأَنَّا مُسْلِمُونَ ) (آل عمران : 64).
ئه‌مه‌ خاڵى هاوبه‌شه‌ وه‌رن با ته‌نها خوا بپه‌رستین و هاوبه‌شى بۆ په‌یدا نه‌که‌ین و ته‌ناه به‌رنامه‌ له‌خواوه‌ وه‌رگرین و به‌رنامه‌که‌ له‌کسى تر وه‌رنه‌گرین و حه‌لآڵ کردن و حه‌رام کردن ته‌ناه له‌خواوه‌ بێت.
ئینجا ئیمان هێنان به‌گشت پێغه‌مبه‌ران(ثيَغةمبةرانى ئةهلى كتابيش)ده‌کاته‌ خاڵێکى هاوبه‌شى تر(قُلْ آمَنَّا بِاللّهِ وَمَا أُنزِلَ عَلَيْنَا وَمَا أُنزِلَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ وَالأَسْبَاطِ وَمَا أُوتِيَ مُوسَى وَعِيسَى وَالنَّبِيُّونَ مِن رَّبِّهِمْ لاَ نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِّنْهُمْ وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ ) (آل عمران : 84).
به‌ڵگه‌و بورهان هۆکارێکى قورئانه‌ بۆ دامه‌زراوى :
قورئان داواده‌کات که‌هرلایه‌ک بابه‌ڵگه‌و بورهانێکى(منطقى)ئه‌گه‌ر هه‌یه‌ بابیهێنێ و له‌زانست و زانینیه‌و قسه‌بکرێت نه‌ک تفه‌نگ بنرێ به‌تاریکیه‌وه‌..ئه‌وه‌تا ده‌فه‌رموێت:( إِنَّ مَثَلَ عِيسَى عِندَ اللّهِ كَمَثَلِ آدَمَ خَلَقَهُ مِن تُرَابٍ ثِمَّ قَالَ لَهُ كُن فَيَكُونُ ) (آل عمران : 59) ،(يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لِمَ تُحَآجُّونَ فِي إِبْرَاهِيمَ وَمَا أُنزِلَتِ التَّورَاةُ وَالإنجِيلُ إِلاَّ مِن بَعْدِهِ أَفَلاَ تَعْقِلُونَ ) (آل عمران : 65) .
(هَاأَنتُمْ هَؤُلاء حَاجَجْتُمْ فِيمَا لَكُم بِهِ عِلمٌ فَلِمَ تُحَآجُّونَ فِيمَا لَيْسَ لَكُم بِهِ عِلْمٌ وَاللّهُ يَعْلَمُ وَأَنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ) (آل عمران : 66) ،(مَا كَانَ إِبْرَاهِيمُ يَهُودِيّاً وَلاَ نَصْرَانِيّاً وَلَكِن كَانَ حَنِيفاً مُّسْلِماً وَمَا كَانَ مِنَ الْمُشْڕكِينَ) (آل عمران : 67)
ئایه‌تى زۆر بۆ قه‌ناعه‌تى عه‌قڵى و مه‌نتقى :
ئینجا قورئان هه‌وڵده‌دات قه‌ناعه‌تیان پێبکات و ده‌فه‌رموێت (مَا كَانَ لِبَشَرٍ أَن يُؤْتِيَهُ اللّهُ الْكِتَابَ وَالْحُكْمَ وَالنُّبُوَّةَ ثُمَّ يَقُولَ لِلنَّاسِ كُونُواْ عِبَاداً لِّي مِن دُونِ اللّهِ وَلَـكِن كُونُواْ رَبَّانِيِّينَ بِمَا كُنتُمْ تُعَلِّمُونَ الْكِتَابَ وَبِمَا كُنتُمْ تَدْرُسُونَ ) (آل عمران : 79)،( وَلاَ يَأْمُرَكُمْ أَن تَتَّخِذُواْ الْمَلاَئِكَةَ وَالنِّبِيِّيْنَ أَرْبَاباً أَيَأْمُرُكُم بِالْكُفْڕ بَعْدَ إِذْ أَنتُم مُّسْلِمُونَ ) (آل عمران : 80).