ماڵپەری قورئانی پیرۆز

واتە: (هەروەها ئەی موسا ئەوە بەیادی خۆت بێنەرەوە كە كاتێك گەورەبوویت‌و بەهەڵە پیاوێكت كوشت‌و ئێمەش لە خەم‌و پەژارەی دەسگیربوونت رزگارمان كردیت‌و، پاشان بە چەندەها جۆر‌و شێوە تاقیمان كردیتەوە).

زۆربەی راڤەكار(موفەسیر)ە پێشینەكان مەسەلەی ئەم تاقیكردنەوەیە (حدیپ الفتون)‌و تەفسیركردنیان بەم رەنگە بۆ (ابن عباس)  دەگێڕنەوەو وای باس دەكەن كە گوایە (ابن عباس)یش لە پێغەمبەرەوە  بە (مرفوع) گێڕاوێتییەوە.

هەروەها راڤەكارانی پێشینی قورئان چیرۆكی پشكۆگڕدارەكە‌و دەنگە خورماكەشیان لەگەڵا بەسەرهاتی تاقیكردنەوەكەدا باس كردووەو وایان لەقەڵەم داوە كەوا موسا كاتێك منداڵێكی شیرەخۆرەی نێو ماڵی فیرعەون بووە، ژنەكەی فیرعەون داوای لە فیرعەونی مێردی كردووە نەختێك موسا لە ئامێز بگرێت. كاتێك هەڵیشی گرتووە، موسا بە وردی بۆ ریشی فیرعەونی روانیوەو رایكێشاوە بۆ خوارەوە، فیرعەونیش بەوە پەست بووەو رەشبینیی لەسەر ئەو منداڵە دەربڕیوەو ئەو ریش راكێشانەی بە دژایەتی كردنی لەقەڵەم داوە، بۆیە فەرمان دەكات سەری بڕن. ژنەكەشی بەرگریی دەكات‌و تكای لێدەكات كاری وا نەكات‌و تێ‌ی دەگەیەنێت كە ئەوە تەنها نەریتێكی منداڵانەیە‌و ئەویش منداڵە‌و نازانێت چی دەكات‌و بۆچی وادەكات؟!! لەبەر ئەوە هیچ نیاز‌و مەبەستێك لەو حەرەكەتەی منداڵەكەدا نییە‌و نازانێت چی دەگرێت‌و چی رادەكێشێت‌و واز لەچی دێنێت‌و چی دەخوازێت، بۆ سەلماندنی ئەم وتەیەشی، ژنەكەی فیرعەون بە مێردەەی گوت: بۆ نموونەش تۆ ئێستا پشكۆیەكی گڕدار‌و دەنكە خورمایەكی بخەرە بەردەست‌و بزانە كامیان هەڵدەگرێت، ئەگەر ئاگرەكە هەڵگرێت ئەوە بێ‌تاوانە‌و مەبەستی دژایەتیكردنت نەبوە كاتێك ریشی راكێشایت، خۆ ئەگەر دەنكە خورماكە بگرێت ئەوە مەبەستێكی لەوەدا هەبووەو هەڕەشە‌و گوڕەشەی لێكردوویت..).

راڤەكاران (مفسرین)ی قورئان گوتویانە: (فیرعەونیش پشكۆیەكی گڕاوی‌و دەنكە خورماكەی بۆ منداڵەكە (واتە موسا) راگرت، موساش پشكۆ ئاگراوییەكەی گرت‌و خستیە سەر زاری‌و، زمانی سوتاند، بەمەش لەنگییەكی هەمیشەییی تێدا پەیدا بوو‌و جۆرە لاڵابوونێكی تێدا دروست ببو كە بەردەوام زمانی (فپ) ببوو، واتە پیتی (س)ی بە (پ)‌و پیتی (ڕ)یشی (غ) دەدركاند).

هەروەها راڤەكاران گوتویانە: (بەڵگە لەسەر ئەو (زمان لەنگی)یەی (موسا) ئەوەیە كاتێك خودا لەگەڵیدا دەدوێت‌و فەرمانی پێ‌دەكات بچێت بۆ لای فیرعەون، داوا لە خودا دەكات كە ئەو لەنگی‌و زمان فسییەی لابەرێت‌و ئەو گرێ‌‌و كوسپە لەزمانیدا نەهێڵێت، ئەوەبوو وەك لە قورئاندا هاتووە بەخودا دەڵێت: 

واتە: (موسا نزای كرد‌و گوتی: ئەی پەروەردگاری من، سینە‌و دڵا‌و دەروونم ئاسوودە‌و خۆشحاڵا بكە‌و، كاروبارم بۆ سووك‌و سانا بكە‌و، ئەو گرییەی زمانم بكەرەوەو زمانم رێك‌و پاراو بكە، تاكو فیرعەون‌و تاقمەكەی لە وتە‌و مەبەست‌و گفتارم تێ‌بگەن).

ئێمەش لە (مەنهەج‌و بەرنامەی خۆمان بۆ تێڕوانین لە چیرۆكەكانی قورئان)دا ئەم وتە‌و بیروڕایە دەربارەی (مەسەلەی تاقیكردنەوەكە‌و، چیرۆكی پشكۆی گڕدار‌و دەنكە خورماكە) پەسند ناكەین‌و دانی پێ‌دا نانێن‌و فەرمایشتی خوداشی پێ‌ تەفسیر ناكەین، بۆیەش قبوڵا‌و پەسندی ناكەین چونكە ئەمە لە پێغەمبەری خودا-محمد-ەوە  نەگێڕراوەتەوە، بەڵكو لەو وتە پووچەڵە ئیسرائیلییانەیە كە بەردەوام دەگوترێتەوەو كە ئێمەش هەمیشە داوای فەرامۆش كردن‌و وەلانانیان دەكەین.

ئیمام (ابن كثیر) لە تەفسیری سورەتی (طه)دا دوای ئەوەی بەسەرهاتی تاقیكردنەوەكەی بەدرێژی هێناوە گوتویەتی: (ئەمە لە وتەی (ابن عباس)ەوە بە پلەی (موقوف) دانراوە‌و پلەی (مرفوع)یشی تێدا نییە تەنها كەمێكی نەبێت، وەك ئەوەی (ابن عباس)خۆی هێندەی رەوایی‌و شیاویی گێڕانەوەی دەقی ئیسرائیلیات لە گەورەی زانایانی جوولەكەوە وەری گرتبێت، خوداش زاناترە).

جا ئەگەر راستیی مەسەلەكە ئاوابێت‌و، ئەگەر ئێمە ئەو ریوایەت‌و گێڕانەوە ناڕاستەش دەربارەی بەسەرهاتی پشكۆ ئاگرەكە‌و دەنكە خورماكە پەسند نەكەین، ئای داخۆ ئەو گرییەی لە زمانی موسادا هەبووەو كە داوای كردنەوەی لەخودا كردووە بەهۆی چییەوە بوو؟!

بێگومان ئەوە گرییەكی مەعنەوی بووە نەك هەستەوەریی(حسی)-خوداش زاناترە-.. واتە راوەستان‌و بەندبوونێكی زمانە لە ئاكامی كارلێكی دەروونی (اڵانفعال النفسی)یەوە دروست دەبێت، ئەمەش حاڵەتێكی زانراوی دەروونییە. مرۆڤیش كاتێك بەهۆی هەڵوێستێك یان وتەیەك یان رووداوێكەوە كارلێكی نێوخۆی دەروونی بەسەردا دێت‌و لە بەرزترین پلەی خرۆشان‌و كاردانەوەی دەروونییەوە دەدوێت، ئەوا قسەیەكی خێرا‌و یەك بەدوای یەكی وەها دەكات كە روون‌و ئاشكرا نییە، لەوانەیە بگاتە رادەیەكی كارلێك‌و كاردانەوەی وەهاش كە دەنگی لەدەست بدات‌و تووشی هەناسەبڕكێ‌ ببێت‌و نەتوانێت قسە بكات.

وادیارە موساش-سڵاوی لێبێت- دەترسا لەوەی كە لەبەردەم فیرعەون بەو حاڵەتەدا تێبپەڕێت‌و، دەترسا لەوەش كە خۆی پێ‌ڕانەگیرێت‌و دەمارەكانی بۆ هێور نەكرێتەوە لە كاتێكدا فیرعەون بەدرۆی دەخاتەوە‌و بە زوڵم‌و ستەم‌و نامەردی‌و كاری تێكدەرانە بەرەوڕووی ببێتەوە. هەروەها موسا لەوەش نیگەران بوو كە وشەكان بەخێرایی لە زمانیەوە دەرچێت‌و بیسەران هیچی لێ تێ‌نەگەن، یاخود وشەكان لە سینەیدا پەنگ بخۆنەوەو بەند ببن‌و بەهۆی سینەتەنگی‌و پەست بوون‌و كارلێكی دەروونییەوە نەتوانێت دەریانبڕێت، بەم رەنگەش نەتوانێت بانگەوازەكە بگەیەنێت‌و بەڵگەی بەرپرسیارێتیش نەخاتە ئۆباڵی ئامادەبوان. هەر لەبەر ئەمەش داوای لە خودا كرد كە ئەو دەروونبەندییە مەعنەویییەی لەسەر لاببات‌و ئەو گرێ‌دەروونییەی سەر زمانیشی بكاتەوەو، بتوانێت دەست بەسەر دەمارەخانە‌و دەمارگرژییدا بگرێت‌و هێمنیی خۆی لەدەست نەدات، خوداش ئەم نزا‌و داواكارییەی بۆ جێبەجێ‌ كرد..

ئێمە ئاوا ئەو گرێ‌ مەعنەوییە دەروونییەی زمانی موسا لێك دەدەینەوە، خوداش هەر خۆی زانایە.

مامۆستا-سید قگب- لە تەفسیری (فی ڤلال القرێ‌ن)دا دەڵێت: (ئەوەی لە وتەكەی موساوە-سڵاوی لێ بێت- دەردەكەوێت كە گوتویە

واتە: (من دەترسم لەوەی بەدرۆم بخەنەوەو باوەڕم پێ‌نەكەن‌و، تەنگەنەفەس‌و سینە تەسك ببم‌و زمانم بگیرێت‌و پاراو نەبێت)..

ئەوەی لەم وتەیەی موساوە دیارە ئەوەیە، ترسەكەی ئەو تەنها لەسەر بەدرۆخستنەوە نیە، بەڵكو لەوەدایە كاتێك سینەی تەسك دەبێتەوە‌و زمانی بۆ هەڵناسوڕێت‌و، ئیدی شتێكی تری نییە پێ‌ی روون كاتەوەو وەڵامی ئەو بەدرۆخستنەوەو بەربەرەكانییەیان بداتەوە، چونكە وەستانێك لە زمانیدا هەبو، وەك لە سورەتی (طه)شدا هاتووە:دیارە ئەم وەستانەش حاڵەتێكی تەنگەنەفەسیی بۆ دروست دەكات، ئەمەش بەهۆی بێ‌توانایی‌و لەسەرلابردنی پەستی بە ئاخاوتن، جا هەتا پەستییەكەش زۆرتر بێت، تەنگەنەفەسییەكەش زیاتر دەبێت، ئەمەش حاڵەتێكی زانراوە).