ئاماری ماڵپەر
ته‌فسیری ئاسان دابه‌زێنه
خوێندنەوەو تەفسیری قورئانی پیرۆز
- بۆ خویندنه‌وه‌ى قورئان و گوێ گرتن له هه‌ر قورئانخوێنێک کلیک لێره بکه
- بۆ گوێ گرتن له قورئان و خوێنه‌وه‌ى وبینینى ته‌فسیره‌که‌ى پێکه‌وه به‌کوردى و زمانه جیهانیه‌کان کلیک لێره بکه
( عه‌مماری كوڕی یاسر ) پیاوێكی به‌هه‌شتی ...! ( به‌شى پێنجه‌م )
نوسینگه‌ى ته‌فسیر .. نوسینى : خالد محمد خالد ..وه‌رگێڕانى : سهام به‌رزنجى/ رۆژگار گوزه‌شت و ساڵان تێپه‌ڕین..پێغه‌مبه‌ری خوا (صلى الله علیه وسلم) وه‌فاتی كرد و
به‌ره‌و لای خوای باڵاده‌ست گه‌ڕایه‌وه.. پاشان (ئه‌بوبه‌كر)یش وه‌فاتی كرد.. دوای ئه‌وانیش (عومه‌ر) ...و(عوسمانی كوڕی عه‌فان)ی (ذو النورین) جێنشینی گرته ده‌ست..پیلان له‌دژی ئیسلام تا دوا هه‌ناسه له‌كاردابوو، هه‌وڵی ده‌دا به‌هۆی خیانه‌ت و وروژاندنی ئاشوب ئه‌وه‌ی له جه‌نگدا له‌ده‌ستی دابوو به‌ده‌ستی بهێنێت..كوژرانی (عومه‌ر)یش یه‌كه‌م سه‌ركه‌وتن بوو كه ئه‌و پیلانانه به‌ده‌ستی هێنا و وه‌ك ره‌شه‌بایه‌كی به‌تین له‌و وڵاته‌وه‌ی كه ئیسلام كورسی و پادشاكانیانی هه‌ره‌س پێ‌هێنابوو ده‌یدا به‌سه‌ر (مه‌دینه)دا..
شه‌هیدبوونی (عومه‌ر) له‌خۆباییكردن بۆ ئه‌وه‌ی به‌رده‌وام بن له‌سه‌ر هه‌وڵه‌كانیان و، ئاژاوه‌ی نایه‌وه‌و گه‌یاندیه زۆربه‌ی وڵاته‌ئیسلامیه‌كان.
له‌وانه‌یه (عوسمان) وه‌كو پێویست گرنگی به‌كاره‌كان نه‌دابێت و خۆی لێ نه‌پاراستبێت و، به ده‌میه‌وه نه‌چووبێت، هه‌ر بۆیه روداوه سه‌خته‌كه روویدا و (عوسمان) شه‌هید بوو، ده‌روازه‌ی ئاشووب له‌موسڵمانان واڵا بوو.. (معاویه) ده‌ستی دایه ململانێ له‌گه‌ڵ خه‌لیفه‌ی نوێ(عه‌لی)دا و داوای مافی خۆی كرد له كاروبار و خه‌لیفایه‌تیدا..
دید و تێڕوانینی هاوه‌ڵانیش هه‌مه‌چه‌شن بوو.. تێیاندا بوو ده‌ستی خۆی له‌و جیاوزازییه كێشابووه‌وه‌و چووبووه‌وه ماڵی خۆی و وته‌ی (ئیبن عومه‌ر)ی كردبووه دروشمی:
(هه‌ركه‌س وتی وه‌ره بۆ نوێژ، به ده‌میه‌وه چووم
هه‌ر كه‌س وتبێتی وه‌ره بۆ سه‌رفرازی، به‌ده‌میه‌وه چووم
هه‌ركه‌سیش وتبێتی وه‌ره بۆ كوشتنی برای موسڵمانت وسامانه‌كه‌ی ببه، وتومه نه‌خێر)..
له نێویشیاندا بوو دابوویه پاڵ (معاویه)..
هه‌یشیان بوو له‌گه‌ڵ (عه‌لی) خاوه‌ن په‌یمان و خه‌لیفه‌ی موسڵماناندا بوو..
بڵێی له‌و رۆژه‌دا (عه‌ممار) له‌گه‌ڵ كێدا بێت؟؟
ئه‌و پیاوه‌ی كه پێغه‌مبه‌ری خوا (صلى الله علیه وسلم) له‌باره‌یه‌وه فه‌رمووی:
(به شوێن رێ و شوێنی (عه‌ممار)دا بڕۆن)..؟)
ده‌بێت ئه‌و پیاوه له‌كام لادابێت كه پێغه‌مبه‌ری خوا (صلى الله علیه وسلم) له‌باره‌یه‌وه فه‌رمووی:
(ئه‌وه‌ی دژایه‌تی عه‌ممار بكات خوای گه‌وره دژایه‌تی ده‌كات)..؟
ئه‌و كه‌سه‌ی كه پێغه‌مبه‌ری خوا (صلى الله علیه وسلم)گوێبیستی ده‌نگی ببوایه له ماڵه‌كه‌ی نزیك ده‌بێته‌وه ده‌یفه‌رموو:
(باشی باشبوو به‌خێر بێت، مۆڵه‌تی بده‌ن با بێت)..!!
پشتیوانی (عه‌لی كوڕی أبوطالب)ی كرد، نه‌ك بێ‌لایه‌ن بێ یان ده‌مارگیر بێ، به‌ڵكو ملكه‌چ بوو بۆ حه‌ق و، خاوه‌ن به‌ڵێن بوو..
چونكه (عه‌لی) خه‌لیفه‌ی موسڵمانان بوو، خاوه‌ن به‌ڵێنی پێشه‌وایه‌تی بوو.. له كاتێكیشدا جێنشینی وه‌رگرت كه شایانی بوو، لێی ده‌وه‌شایه‌وه..
(عه‌لی) به‌ر له هه‌موو ئه‌وانه‌و پاش ئه‌وه، خاوه‌نی ئه‌و باشێتیانه بوو كه پله‌و شوێنی لای پێغه‌مبه‌ری خوا (صلى الله علیه وسلم) وه‌ك پایه‌ی هارون بۆ موسا لێكردبوو.
ئه‌و (عه‌ممار)ه‌ی كه له‌گه‌ڵ حه‌قدایه به‌ره‌و هه‌ركوێ بڕوات، به‌هۆی رۆشنایی به‌رچاوڕوونی و دڵسۆزییه‌كه‌یه‌وه رێنوێنی ده‌كرێت بۆ لای تاكه خاوه‌ن مافی راسته‌قینه له‌م ململانێیه‌دا.. له‌و رۆژه‌شدا به‌بۆچوونی ئه‌و ته‌نها ئیمامی (عه‌لی) خاوه‌ن مافی راسته‌قینه بوو، هه‌ر بۆیه شوێنی خۆی له په‌ناوه گرت.
ئیمامی (عه‌لی) به‌جۆرێك دڵخۆش بوو به‌و پشتیوانی لێكردنه‌ی له‌و رۆژه‌دا له‌وانه‌یه به‌و شێوه‌یه دڵخۆش نه‌بو بێت و باوه‌ڕی زیاتر پته‌و بوو به‌وه‌ی كه له‌سه‌ر حه‌قه بۆیه پیاوی حه‌قی مه‌زن (عه‌ممار) هاتۆته لای ئه‌م و له‌گه‌ڵیدا رێگا ده‌بڕێت..
رۆژی ترسناكی (صه‌فین) هات.
ئیمامی (عه‌لی)یش بۆ به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی ئه‌و كاره پڕ مه‌ترسیه چوویه ده‌ره‌وه كه ئه‌و به‌یاخی بوونێكی داده‌نا كه به‌رپرسیارێتی خامۆش كردنی له ئه‌ستۆی ئه‌ودایه..
(عه‌ممار)یش له‌گه‌ڵیدا چوویه ده‌ره‌وه..
ئه‌و ساته (عه‌ممار) ته‌مه‌نی نه‌وه‌د و سێ ساڵا بوو..
نه‌وه‌د و سێ‌ساڵا و، بۆ شه‌ڕ ده‌چێت..؟؟
به‌ڵێ.. چونكه له‌و بڕوایه‌دایه كه جه‌نگ به‌رپرسیارێتی و ئه‌ركی سه‌رشانیه‌تی.. و به‌شێوه‌ی كه‌سێكی سی ساڵه توندوتۆڵتر و جوان تر جه‌نگا..!!
ئه‌و پیاوه‌ی هه‌میشه بێ‌ده‌نگ بوو، كه‌م قسه‌ی ده‌كرد، هه‌ر كه لێوه‌كانی ده‌جوڵاند ئه‌م نزایه‌ی ده‌دركاند:
{په‌نا به‌خوا ده‌گرم له ئاشووب..
په‌نا ده‌گرم به‌خوا له ئاشووب..}
له‌دوای وه‌فاتی پێغه‌مبه‌ری خواوه (صلى الله علیه وسلم) به‌رده‌وام ئه‌م وشانه ویردی سه‌ر زاری بوو..
له‌گه‌ڵ تێپه‌ڕبوونی رۆژگاریشدا، ئه‌م زیاتر دووباره‌ی ده‌كرده‌وه و په‌نای ده‌گرت.. وه‌ك ئه‌وه‌ی دڵه بێ‌گه‌رده‌كه‌ی هه‌ستی به‌و مه‌ترسییه هاتووه كردبێ كاتێ رۆژه‌كانی نزیك ده‌بوویه‌وه..
كاتێك مه‌ترسییه‌كه‌شی روویدا و، ئاژاوه و ئاشوب به‌رپا بوو، (عه‌ممار) شوێنی خۆی ده‌زانی و له رۆژی (صه‌فه‌ین)دا، له كاتێكدا ته‌مه‌نی نه‌وه‌د و سێ ساڵ بوو-هه‌روه‌ك وتمان- شمشێره‌كه‌ی گرت به ده‌ستیه‌وه تا حه‌قێكی پێ سه‌ربخات كه سه‌رخستنی به ئه‌ركی سه‌رشان ده‌زانێت..
دید و تێڕوانینی خۆیشی له‌باره‌ی ئه‌و جه‌نگه‌وه راگه‌یاند و، وتی:
{ئه‌ی خه‌ڵكینه:
به‌ره‌و لای ئه‌و كه‌سانه بمانبه‌ن كه وای ده‌رده‌خه‌ن تۆڵه‌ی (عوسمان) ده‌كه‌نه‌وه، سوێند به‌خوا مه‌به‌ستیان تۆڵه سه‌ندنه‌وه‌ی نیه، به‌ڵكو چێژی دونیایان كردووه و، به‌خۆشی قوتیان داوه و، ده‌زانن كه حه‌ق دایانده‌بڕێت له‌و خۆشی و ئاره‌زووانه‌ی دونیایان كه كاتیان پێ ده‌برده سه‌ر..
ئه‌و كه‌سانه‌ش رابوردویه‌كی وایان نیه له ئیسلامدا كه شایانی ئه‌وه‌بێت موسڵمانان گوێڕایه‌ڵیان بن و، ده‌سته‌ڵاتدار بن به‌سه‌ریانه‌وه و، دڵیشیان ئه‌وه‌نده ئاشنای خوا نه‌بووه كه وایان لێ بكات شوێنی حه‌ق بكه‌ون...
به‌راستیش ئه‌وانه خه‌ڵكی ده‌خه‌ڵه‌تێنن به‌وه‌ی كه وای ده‌خه‌نه روو تۆڵه‌ی (عوسمان) ده‌كه‌نه‌وه.
ته‌نها ئه‌وه‌یان مه‌به‌سته كه ده‌سته‌ڵاتدار و پادشا بن}..
پاشان ئاڵاكه‌ی گرته ده‌ستی و، به‌سه‌ریانه‌وه به شه‌كاوه‌یی به‌رزی كرده‌وه و، هاواری له خه‌ڵكه‌كه كرد:
{سوێند به‌و زاته‌ی گیانی منی به‌ده‌سته.. به‌م ئاڵایه‌وه شان به‌شانی پێغه‌مبه‌ری خوا (صلى الله علیه وسلم) جه‌نگاوم، ئه‌وه‌تانێ ئه‌مڕۆش ده‌جه‌نگم...
سوێند به‌و زاته‌ی گیانی منی به‌ده‌سته.. گه‌ر به سه‌رماندا سه‌ربكه‌ون تا ده‌گه‌نه (سعفات هجر)
دڵنیام له‌وه‌ی كه ئێمه له‌سه‌ر حه‌قین و، ئه‌وان ناڕه‌وان}...
خه‌ڵكه‌كه‌ش شوێنی (عه‌ممار) كه‌وتن و، بڕوایان به راستی قسه‌كانی هێنا..
(ئه‌بو عبدالرحمنی سوله‌می) ده‌ڵێت:
{له‌گه‌ڵ ئیمامی (عه‌لی) دا به‌شداری جه‌نگی (صه‌فه‌ین)مان كرد، (عه‌مماری كوڕی یاسر)م بینی له‌هه‌ر لایه‌كی شه‌ڕه‌كه‌وه بووایه، یا له هه‌ر دۆڵێك له دۆڵه‌كانیدا بوایه، هاوه‌ڵانی پێغه‌مبه‌ر (صلى الله علیه وسلم) شوێنی ده‌كه‌وتن وه‌ك ئه‌وه‌ی به‌یداخیان بێت}..!!
(عه‌ممار) كه له جه‌نگه‌كه‌دا ده‌هات و ده‌چوو، له‌و بڕوایه‌دابوو كه ئه‌و یه‌كێكه له شه‌هیدانی... پێشبینیه‌كه‌ی پێغه‌مبه‌ر به پیتی گه‌وره له‌به‌رچاویدا ده‌دره‌وشایه‌وه:
((كۆمه‌ڵێكی یاخی عه‌ممار ده‌كوژن))...
له‌پێناوی ئه‌وه‌شدا له ئاسۆی جه‌نگه‌كه‌دا به‌م هۆنراوه‌یه ده‌نگی ده‌دایه‌وه:
{ئه‌مڕۆ به ئازیزانم شاد ده‌بمه‌وه...
به موحه‌ممه‌د و (صلى الله علیه وسلم)، هاوه‌ڵه‌كانی}!!
پاشان وه‌ك موشه‌كێكی ئاراسته‌كراو به‌ره‌و شوێنی معاویه و ئه‌و ئه‌مه‌وییانه‌ی كه له ده‌وری بوون ده‌چوو به ده‌نگی به‌رز هاواری لێده‌كردن:
له‌سه‌ر هاتنه خواره‌وه‌ی لێمان دان.
ئه‌مڕۆش له‌سه‌ر خراپ راڤه‌كردنی لێتان ده‌ده‌ین، لێدانێك سه‌رتان له‌لاشه بكاته‌وه و هاوڕێ له هاوڕێی بێ ئاگا بكات، یان حه‌ق بگه‌ڕێته‌وه شوێنی خۆی..
مه‌به‌ستیشی له‌مه ئه‌وه‌بوو كه هاوه‌ڵه دێرینه‌كانی پێغه‌مبه‌ر (صلى الله علیه وسلم)، كه (عه‌ممار)یش یه‌كێكیانه، دوێنێ دژی ئه‌مه‌ویه‌كان شه‌ڕیان كرد كه (ئه‌بوسوفیان) ئاڵاهه‌ڵگری بێ‌باوه‌ڕی بوو، سوپای بێ‌باوه‌ڕانی به‌ڕێوه ده‌برد..
دوێنێ له دژیان جه‌نگان، چونكه قورئانی پیرۆز به ئاشكرایی فه‌رمان به شه‌ڕكردن ده‌كات له‌گه‌ڵیان له‌به‌ر ئه‌وه‌ی موشریك بوون..
به‌ڵام ئه‌مڕۆ، با موسڵمانیش بووبن و، با قورئانی پیرۆزیش به ئاشكرا فه‌رمان به كوشتنیان نه‌كات، ئیجتهادی (عه‌ممار) له گه‌ڕانی به دوای حه‌قیقه‌ت و، تێگه‌یشتنی له مه‌به‌سته‌كانی قورئان و ویسته‌كانی گه‌یاندبوویانه ئه‌و بڕوایه‌ی له‌دژیان بجه‌نگێت تا حه‌قی داگیر كراو ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ لای خاوه‌نی و، تا بۆ هه‌میشه ئاگری ئاشووب و هه‌ڵگه‌ڕانه‌وه خامۆش ببێت..
هه‌روه‌ها مه‌به‌ستیشی ئه‌وه بوو، ئه‌وان له دوێنێدا دژی ئه‌مه‌ویه‌كان جه‌نگان به‌هۆی باوه‌ڕ نه‌بوونیان به ئاین و بڕوا نه‌بونیان به قورئان..
ئه‌مڕۆش به‌هۆی لادانیان له ئاین و، شێواندنی قورئان و خراپ لێكدانه‌وه و راڤه‌كردنی و، هه‌وڵدانیان بۆ گونجاندنی ئایه‌ته‌كانی له‌گه‌ڵ ویست و ئاره‌زوو و پێویستییان له دژیان ده‌جه‌نگن..!!
ئه‌وه‌تا ته‌مه‌نی نه‌وه‌د و سێ ساڵه‌‌و دواین جه‌نگی ژیانی به‌جه‌رگ و ئازایانه ئه‌نجام ده‌دات..
به‌ر له‌وه‌یش كه كۆچ بكات لێی كۆتا وانه‌ی خۆڕاگری له‌سه‌ر حه‌ق ده‌دا به‌گوێی ژیاندا و، دواین هه‌ڵوێستی مه‌زن و، به‌ڕێز و، فێركاری بۆی به‌جێ ده‌هێڵیت..
پیاوانی معاویه به‌پێی توانا هه‌وڵیاندا (عه‌ممار) دوور بخه‌نه‌وه تا به‌شمشێری ئه‌وان نه‌كوژرێت، چونكه ئه‌و كاته بۆ خه‌ڵكی روون ده‌بێته‌وه كه ئه‌وان (كۆمه‌ڵه یاخییه‌كه)ن، به‌ڵام ئازایه‌تی (عه‌ممار) كه خۆی به‌ته‌نها وه‌ك سوپایه‌ك له‌دژیان ده‌جه‌نگا، هۆشی له‌لا نه‌هێشتبوون.
هه‌ندێك له‌سه‌ربازه‌كانی (معاویه) بۆ ده‌رفه‌تێك ده‌گه‌ڕان برینداری بكه‌ن، تا هه‌لیان بۆ هه‌ڵكه‌وت و پێكایان.. ( کۆتایى به‌شى پێنجه‌م )