ماڵپەری قورئانی پیرۆز

نووسينى /د.صلاح عبدالفتاح الخالدى //نووسينگه‌ى ته‌فسير///لێرەدا دیارترین وتەو ڕیوایاتی هەڵبەستراوی جوولەكە كە بە (اسرائیلیات) ناو دەبرێن، دیاری دەكەین تاكو لێیان وریابین‌و، خوێنەرانیش ئەگەر لەلایەكی ترەوە بیستوویانە یان خوێندوویانەتەوە پێیان هەڵنەخەڵەتێن‌و

وەڵامی ئەوانەشی پێ بدەنەوە كە دەێڵێنەوەیان دەینووسنەوە، لەمبارەیەوە (الپعلبـی) لەكتێبەكەدا (عرائس المجالس فی قصص الانبیا‌و) كە پڕی كردووە لە وتەو قسەوباسی ئیسرائیلییەكان‌و لە ئەفسانەكانیان، لەپێشەكیی چیرۆكی قارون-دا گوتوویەتی [قالت العلماْ  بأخبار القدماْ  واتە: (زانایان دەنگ‌و باس‌و چیرۆكی گەلانی دێرینیان گێڕاوەتەوە) بێگومان ئەم وتەیەی (الثعلبـی) وتەیەكی سەیرو پەسەندنەكراوە چونكە دەنگ وباسی دێرینەكان لەلای راست‌و دروست‌و بژاركراوەوە دەست دەكەوێت، هەر ئەوەشە كە لە قورئانی پیرۆزدا هاتووە ،یان پێغەمەری خودا  لە فەرموودەی (صحیح)دا باسی كردووە.جا هەر كەسێك پڕوپاگاندەی (زانست‌و شارەزایی لەسەر چیرۆكی گەلانی دێرین) بۆخۆی بكات، یان هەركەسێك وتەیەك یا هەواڵێك لەدەنگ‌و باسی دێرینەكان بێنێتەوە، ئەوا پێویستە سەرچاوەی وتەو هەواڵەكە روون بكاتەوە كە داخۆ لە قورئانەوەیە یان لەفەرموودە راستەكانەوە).دەنا گەر وانەكات ئەوا قسەكانی لێ پەسەندناكرێت‌و هەواڵا‌و چیرۆكەكەشی رەت دەكرێتەوە، ئەم پیاوەش (ثعلبـی) لە ریزی زانایانی چیرۆكی دێرینەكان (العلما‌ء بأخبار القدما‌ء) نییە بەڵكو كۆكەرەوەی دەقە ئیسرائیلییەكان‌و، حیكایەتخوانی ئەفسانەو شتە خەیاڵییەكانە. ئەوانەی وتە هەڵبەستراوە ئیسرائیلییەكان دەگێڕنەوە سەبارەت بەقارون وایان باس كردووە گوایە كوڕی مام (واتە ئامۆزای موسا بووە)‌و زاناترین كەسی بەنوئیسرائیل‌و چاكترین‌و جوانترین پیاویشیان بووەو تەنانەت بەخاوەن روخساری درەوشاوە (المنور) ناوبراوە بە هۆی جوانیی روخساریەوە، هەروەها گوایە لەنێو هۆزی (بەنو ئیسرائیل)دا هیچ كەسێك بەقەد ئەو خوێندەواریی لە تەوراتدا نەبووە، بەڵام دووڕوو بووە- سەبارەت بە كلیلەكانی گەنجینەو كۆگاكانی وایان باس كردووە گوایە باری شەست ئێستر بووەو بارستاییی هەر كلیلێكیش لەپەنجەیەك زیاتر نەبووەو هەر یەكەشیان كلیلی گەنجینەی یەكی بووە.دەربارەی سەرەتای كۆكردنەوەی ئەو ماڵا‌و سامانەش وای باس دەكەن گوایە قارون لە سەرەتادا گۆشەگیرو خواپەرست بووەو لە پەرستگایەكی خۆیاندا كە بە (صومعە) ناو دەبرێت‌و لەبن قەدپاڵی كێوێك دابووە چل ساڵا خواپەرستی‌و بەندایەتیی كردووەو لە عیبادەت‌و خواپەرستیشدا پێش (بەنو ئیسرائیل) كەوتووە. هەتا لەم دواییدا–ئیبلیس- شەیتانەكانی بۆ ناردووە تاكو سەری لێ تێك بدەن، بەڵام نەیانتوانیوە سەری لێ تێك بدەن، تا ئیبلیس خۆی هاتووە بۆ لای‌و وەك خۆی (وەك قارون) خودای پەرستووە لەبەرچاوی‌و لە عیبادەتدا بەزاندوویەتی‌و، قارونیش ملكەچی بووە بەو پێودانگەی كە عیبادەتی لەخۆی زیاترە بێ‌ئەوەی حەقیقەتی مەسەلەكە بزانێت، ئیدی (ئیبلیس سامانی زۆر بوون‌و گەنجینە كانیشی زیاتر بوون تا لە ئاكامدا بەتەواوی رووی كردۆتە دنیاو، بەندایەتی‌و خواپەرستییەكەی پشت گوێ‌ خستووە.هەر خودی ئەوكەسانەی دەقە هەڵبەستراوە ئیسرائیلییەكان دەگێڕنەوە گوتووشیانە گوایە كاتێك ماڵا‌و دارایی (قارون) زۆر بووە، هاتووە بۆ لای –موسا- سڵاوی لێ بێت= و لەگەڵیدا ڕێك كەوتووە لەسەر زەكاتدان بەو شێوەیەی كە لە هەزار دینار یەك دینار، لە هەزار دەرهەم یەك درهەم‌و لەهەزار مەڕیش یەك مەڕ بدات، یان لە هەر شتێكی تر كەهەیەتی‌و لەهەر هەزار دانە یەك دانەی لێ بدات بە زەكات لەگەڵا ئەوەشدا كاتێك (قارون) بۆ ماڵەوە دەگەڕێتەوەو ئەو بڕە زەكاتە كەمەش حساب دەكات، دەبینێت میقدارێكی زۆری لەسەر دەكەوێت، بۆیە دەروونی خۆی ڕێگە بەدەركردنی ئەو زەكاتەش نادات‌و، پەنا دەباتە بەر فێڵا كردن لە موسا. بۆ ئەم مەبەستەش لەگەڵا چەند پیلانگێڕێكی (بنو اسرائیل)دا رێك دەكەوێت‌و پێیان دەڵێت: (داوایان لێ دەكەم كەفڵان ئافرەتی لەشفرۆش بێنن‌و بەپارە بەكرێ‌ی بگرین بۆ ئەوەی تاوانی زیناكردن بخاتە پاڵا (موسا) جائەگەر ئەم كارەمان بۆ بكات ئەوا (بنو اسرائیل) لە (موسا) هەڵدەگەڕێنەوەو دەری دەكەن و ئێمەش رزگارمان دەبێت لێی‌و پشووی خۆشی دەدەین)، ئەوانیش ئافرەتەكەیان هێناو قارون هەزار دەرهەمی پێ دا، گوتراویشە هەزار دیناری پێ داو، گوتراویشە تەشتێكی زێڕینی پێ بەخشیوەو، پێیشی گوتووە: (سبەینێ‌ تاوانی زینا كردنی خۆت لەگەڵا موسا دا بخەرە پاڵا موسا لەنێو خەڵكی بەنوئیسرائیل دا ئەگەر ئامادەبوون لەلای). بۆ سبەینێ‌ (قارون) خەڵكی بەنوئیسرائیلی كۆكردەوەو، ئینجا هات بۆلای موساو پێی گوت : (ئەوا(بەنو ئیسرائیل) كۆبوونەتەوە چاوەڕێ‌ی تۆ دەكەن بچیت بۆ لایان تاكو پەندو وانە یان پێ بگەیەنیـت‌و رێنمایی یان بكەیت)، (موسا)ش ـ سڵاوی لێ بێت ـ چووە دەرەوە بۆ نێو خەڵكی ووتاری بۆدان‌و گوتی : (ئەی بەنو ئیسرائیل هەركەسێك دزی بكات دەستی دەبڕین، هەركەسێك بوختان بكات هەشتاداری لێ دەدەین، هەركەسێك زینا بكات‌و ژنی نەهێنابێت سەد داری لێ دەدەین، بەڵام گەر ژنی هێنابێت بەرد بارانی دەكەین تاكو دەمرێت)، (قارون) لێی پرسی: (تەنانەت گەر خۆیشت بیت ئایا ئەو سزایانە بەسەر خۆتا رادەپەڕێنیت)؟ (موسا) گوتی (بەڵێ‌ تەنانەت گەر خۆیشم بم)، ئینجا (قارون) پێی گوتووە (دەی ئەوا (بەنوئیسرائیل) وای بۆ دەچن كەتۆ لەگەڵا فڵان ئافرەتدا زینات كردووە) (موسا)ش دەڵێت (من؟) دەڵێت (بەڵێ‌)، دووبارە (موسا) دەڵێت (دەبانگی بكەن ئەگەر ئەو ئافرەتە خۆی وابڵێت ئەوە قسەكەی راستە)، كاتێك هێنایان، موسا لە ئافرەتەكەی پرسی: (ئەری فڵان كەس، ئەمانە راست دەكەن كەمن وام لە تۆ كردبێت)؟ لەگەڵا ئەم پرسیارەدا (موسا) مەسەلەكەی لەبەرچاوی ئافرەتەكە زۆر بەگەورە گرتبوو و سوێندیشی دەدا بەو خودایەی كە تەوراتی ناردۆتە خوارەوەو دەریاكەی كەرا كردووە كە وەڵامی راستگۆیانە بداتەوە، جا كاتێك خودای بەیادخستنەوەو سام‌و گەورەیی خودای بۆ دەرخست، خوداش رێنمایی كردو، ئەو ئافرەتەش بەخۆیدا چووەوەو لەدڵی خۆیدا گوتی: (ئەگەر ئەمڕۆ (تەوبە) بكەم‌و بۆ لای خودا بگەڕێمەوە، باشترە لەوەی ئازاری موسای پێغەمەری خودا بدەم). بۆیە لەوەڵامدا بە (موسا)ی گوت: (نەخێر، تۆ وات لەمن نەكردووە، بەڵكو ئەوان درۆیان كردووەو، قارونیش پارەیەكی زۆری پێ دام تاكو ئەو تاوانەت بخەمە پاڵا). كاتێك بەم رەنگە ئافرەتەكە دەدوا پیلانی نێو دەستی قارون پووچەڵ بۆوەو قارون سەری داخست‌و خەڵكەكەش بێ دەنگ بوون. (موسا)ش خێرا كرنووشی بۆ خودا بردو دەگریاو دەیگوت: (خودایە ئەوە دوژمنەكەتە ئازاری دام‌و قسەی نابەجێ‌ی بۆ دروست كردم‌و ویستی حەیاو ئابڕووم بەرێت، جا ئەگەر من پێغەمەری تۆم دەی خوایە لەسەرمن تووڕەببیت لێی‌و زاڵم كەیت بەسەریدا)، خوداش سرووشی پێدا كە: (سەرت بەرزكەرەوەو فەرمان بەزەوی بكە بۆ هەركاتێك بێت گوێرایەڵیت دەكات)، (موسا) رووی كردە خەڵكەكەو پێی گوتن: (ئەی – بەنوئیسرائیل بێگومان خودا ناردمی بۆ لای قارون وەك چۆن بۆ لای فیرعەونیشی ناردبوون، جاهەر كەسێك لەگەڵا قارون دایە با لەجێ‌ی خۆی بمێنێت، هەركەسێكیش لەگەڵا من دایە باخۆی لەودابرێت).