ئاماری ماڵپەر
ته‌فسیری ئاسان دابه‌زێنه
خوێندنەوەو تەفسیری قورئانی پیرۆز
- بۆ خویندنه‌وه‌ى قورئان و گوێ گرتن له هه‌ر قورئانخوێنێک کلیک لێره بکه
- بۆ گوێ گرتن له قورئان و خوێنه‌وه‌ى وبینینى ته‌فسیره‌که‌ى پێکه‌وه به‌کوردى و زمانه جیهانیه‌کان کلیک لێره بکه
گه‌وره‌یی چاكه‌كردن له ئیسلامدا
به‌ڕێزان: خوای گه‌وره له چه‌ندین شوێن له قورئانی پیرۆز فه‌رمانمان پێده‌كات چاكه بكه‌ین، وه‌ك ده‌فه‌رمووێ: (إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ)، واته: (به‌ڕاستی خوا فه‌رمان ده‌دات به دادپه‌روه‌ری و چاکه‌کاری).
هه‌روه‌ها ده‌فه‌رمووێ: (وَأَحْسِنُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ)، واته: (به‌ڕاستی خوا چاكه‌كارانه‌ی خۆشده‌وێت). هه‌ره‌وه‌ها پێغه‌مبه‌ر دروودی خوای له‌سه‌ر بێت ده‌فه‌رمووێت: (إن الله كتب الإحسان على كل شيء، فإذا قتلتم فأحسنوا القِتلة، وإذا ذبحتُم فأحسنوا الذَّبح، وليُحد أحدكم شفرته، فليُڕح ذبيحتَه)، واته: (خوا به پێویستی داناوه چاكه بكرێت به‌رامبه‌ر هه‌موو شتێك ئه‌گه‌ر كوشتنتان كرد با چاكه‌تان هه‌بێت، له كوشتن بێویژدانی مه‌كه‌ن، ئه‌گه‌ر ئاژه‌ڵتان كوشته‌وه به چاكی بیكوژنه‌وه، ئه‌وه‌ی ئاژه‌ڵ ئه‌كوژێته‌وه با چه‌قوه‌كه‌ی تیژ بێت‌و ئاژه‌ڵه كوژراوه‌كه‌ش له كاتی كوشتنه‌وه تووشی ئه‌زیه‌ت‌و ئازار نه‌بێت).
به‌ڕێزان: فه‌رمانه‌كانی خواو ئامۆژگارییه‌كانی پێغه‌مبه‌ر دروودی خوای له‌سه‌ر بێت به‌ڵگه‌ن له‌سه‌ر پێویستی چاكه‌كردن له هه‌موو شتێك له كرده‌وه‌كان، به‌ڵام چاكه‌كردنیش بۆ هه‌موو شتێك به ئه‌ندازه‌ی خۆیه‌تی، هه‌ندێك چاكه هه‌ن واجبن وه‌ك چاكه‌كردن له‌گه‌ڵ دایك‌و باب‌و میوان بۆ چاكه‌كردنیش كۆمه‌ڵێك مه‌جال هه‌ن یه‌ك له‌وانه چاكه‌كردن به سه‌رفكردنی ماڵ له كاری چاكه وه‌ك خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێ: (لَيْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْڕقِ وَالْمَغْڕبِ وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِڕ وَالْمَلَائِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِيِّينَ وَآتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَالسَّائِلِينَ وَفِي الرِّقَابِ وَأَقَامَ الصَّلَاةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا وَالصَّابِڕينَ فِي الْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ وَحِينَ الْبَأْسِ أُولَئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ). واته: (كرداری چاك و كاری باش ته‌نها بریتی نیه له ڕووكردنتان به‌ره‌و ڕۆژهه‌ڵات و ڕۆژئاوا (چونكه جوله‌كه زۆر له‌سه‌ر گۆڕانی قیبله دووان و پڕو پاگه‌نده‌ی زۆریان كرد)، به‌ڵكو كرداری چاك و كاری باش بریتیه له‌وه‌ی كه ئاده‌میزاد باوه‌ڕی هێنابێت به خواو به ڕۆژی دوایی و به فریشته‌كان و به‌كتێبه‌كان و به پێغه‌مبه‌ران، هه‌روه‌ها ماڵ و سامانی به‌خشی بێت ـ له‌گه‌ڵ خۆشه‌ویستیدا بۆی ـ به‌خزمان و هه‌تیوان و هه‌ژاران و ڕێبواران و داواكاران و له پێناوی ئازادكرنی به‌نده‌كاندا؛ هه‌روه‌ها نوێژی به‌چاكی ئه‌نجام دابێت و زه‌كاتیشی له ماڵ و سامانی ده‌ركردبێت و ئه‌وانه‌ی وه‌فاداربن به‌په‌یمانه‌كانیان كاتێك په‌یمانیان دابێت، ئه‌وانه‌ش كه له كاتی نه‌داری و هه‌ژاری و نه‌خۆشی و ناخۆشی و كاتی جه‌نگ و شه‌ڕو شۆڕدا ئارامگرن، ئا ئه‌وانه كه‌سانێكن ڕاستیان كردووه و هه‌ر ئه‌وانه‌شن پارێزكارو خواناس و دیندارن). به‌شی زۆری زانایان ده‌ڵێن: ئه‌گه‌ر موسڵمانان ئه‌وه‌ی له ناو ئه‌و ئایه‌ته پیرۆزه هاتووه جێبه‌جێ بكه‌ن ئه‌وه ته‌واوی دینه‌كه‌یان جێبه‌جێ كردووه.
هه‌روه‌ها چاكه‌كردن به‌وه‌ش ده‌بێت كه خه‌ڵك ئه‌زیه‌ت نه‌ده‌یی‌و لێبووردنت هه‌بێت به‌رامبه‌ر به خه‌ڵك خراپه به‌رامبه‌ر خراپه ئه‌نجام نه‌ده‌ی، به‌ڵكو له به‌رامبه‌ر خه‌راپه چاكه بكه‌ی، هه‌روه‌ك خوا ده‌فه‌رمووێت: (وَلَا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَلَا السَّيِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِي بَيْنَكَ وَبَيْنَهُ عَدَاوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيمٌ)، واته: (بێگومان چاکه و خراپه وه‌ک یه‌ک نین، (تۆ ئه‌ی باوه‌ڕدار) به‌جوانترین و چاکترین شێوه به‌ره‌نگاری خراپه و نادروستی بکه، ئه‌و کاته ئیتر ده‌بینیت ئه‌وه‌ی که له نێوان تۆ و ئه‌ودا دوژمنایه‌تی و ساردیه‌ک هه‌یه؛ ده‌بێته دۆستێکی دڵسۆز و گیانی به‌گیانی).
هه‌روه‌ها چاكه‌كردن به قسه‌ی خۆشیش ده‌بێت كه بۆ برای موسڵمانی خۆت بكه‌ی دڵی پێخۆش بێت.
به‌ڕێزان: چاكه‌كردن چه‌ند بابه‌تی هه‌یه:
1/ چاكه‌كردن له‌گه‌ڵ خزم‌هو كه‌س، جارێك پیاوێك گووتی: ئه‌ی پێغه‌مبه‌ر من هه‌ندێ خزم هه‌ن سه‌ریان لێ ئه‌ده‌م ئه‌وان سه‌ر له من ناده‌ن من چاكه‌یان له‌گه‌ڵ ده‌كه‌م، ئه‌وان خراپه به‌رامبه‌ر به من ده‌كه‌ن، من زۆر ئارامگرمبه‌رانبه‌ریان، ئه‌وان تێنه‌گه‌یشتوون به‌رامبه‌ر به من، پێغه‌مبه‌ر فه‌رمووی: ئه‌گه‌ر وا بی وه‌كو تۆ ده‌یڵێی تۆ سه‌ركه‌وتووی، خوای گه‌وره پشت‌و په‌ناته تا به‌و شێوه‌یه به‌رده‌وام بی.
2/ چاكه‌كردن له‌گه‌ڵ جیران پێغه‌مبه‌ر ده‌فه‌رمووێ: (ما زال جبريلُ يُوصِيني بالجاڕ، حتى ظننتُ أنه سَيُوَرِّثُه)، واته: (ئه‌وه‌نده جبریل ئامۆژگاری منی كرد به‌رامبه‌ر به جیران، تا من گومانم برد ئه‌گه‌ر جیران بمرێت جیران میراتی لێده‌گرێت).
3/ چاكه‌كردن به‌رامبه‌ر به مێوان، پێغه‌مبه‌ر ده‌فه‌رمووێ: (وَمَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِڕ فَلْيُكْڕمْ ضَيْفَهُ)، واته: (كه‌سێك باوه‌ڕی به خواو دوارۆژ هه‌بێت با رێز له میوانه‌كه‌ی بگرێت).
4/ چاكه‌كردن له‌گه‌ڵ هه‌تیم‌و هه‌ژاران، پێغه‌مبه‌ر فه‌رموویه‌تی: (كَافِلُ الْيَتِيمِ لَهُ أَوْ لِغَيْڕهِ أَنَا وَهُوَ كَهَاتَيْنِ فِي الْجَنَّةِ)، واته: (به‌خێوكه‌ری یه‌تی چ یه‌تیمی خۆی یان غه‌یر من‌و ئه‌و به‌خێوكه‌ره وه‌ك ئه‌و دوو ئه‌نگوسته جیرانین له ناو به‌هه‌شتدا).
5/ چاكه‌كردن له‌گه‌ڵ مردووان، به دانه‌وه‌ی قه‌رزه‌كانیان‌و كردنی سه‌ده‌قه بۆیان، چونكه جارێك پیاوێك له پێغه‌مبه‌ری پرسی: من بابم مردییه، زۆر ماڵی له دوا به‌جێماوه هیچیشی به ئێمه نه‌گووتووه، من ئه‌توانم هه‌ندێك له‌و ماڵه بۆی بكه‌م به‌خێر، پێغه‌مبه‌ر فه‌رمووی: به‌ڵێ ده‌بی به‌خێر.
6/ چاكه‌كردن له‌گه‌ڵ ئاژه‌ڵ، پێغه‌مبه‌ر ده‌فه‌رمووێ: (عُذِّبَتْ امْرَأَةٌ فِي هِرَّةٍ سَجَنَتْهَا حَتَّى مَاتَتْ فَدَخَلَتْ فِيهَا النَّارَ لَا هِيَ أَطْعَمَتْهَا وَسَقَتْهَا إِذْ حَبَسَتْهَا وَلَا هِيَ تَرَكَتْهَا تَأْكُلُ مِنْ خَشَاشِ الْأَرْضِ)، واته: (ژنێك ئازار درا له‌سه‌ر پشیله‌یه‌ك حه‌پسی كردبوو تا مرد، ژنه‌كه به‌هۆی ئه‌م پشیله‌یه چووه ناو ئاگری دۆزه‌خ، چونكه نه‌خواردنی دا به پشیله‌كه نه لێگه‌ڕا بۆ خۆی خواردن بخوات له خاشاكی ئه‌رزی).
7/ چاكه‌كردن به دوعاش ده‌بێت، وه‌ك پێغه‌مبه‌ر دروودی خوای له‌سه‌ر بێت ده‌فه‌رمووێت: (إِذَا مَاتَ الْإِنْسَانُ انْقَطَعَ عَنْهُ عَمَلُهُ إِلَّا مِنْ ثَلَاثَةٍ إِلَّا مِنْ صَدَقَةٍ جَاڕيَةٍ أَوْ عِلْمٍ يُنْتَفَعُ بِهِ أَوْ وَلَدٍ صَالِحٍ يَدْعُو لَهُ)، واته: (ئه‌گه‌ر نه‌وه‌ی مرد هه‌موو كرده‌وه‌كانی ئه‌پچڕێن ته‌نیا سێ شت نه‌بن: سه‌ده‌قه‌یه‌كی له دوای مردنیشی بمێنێ، عیلم‌و زانستێك له دوای مردنیش خه‌ڵك سوودی لێ ببینێ، منداڵێكی باش كه له دوای مردن دوعای بۆ بكات).
وەرگیراوە لەمالپەرى یەکیتى زانایانى ئایینى ئیسلامى کوردستان
http://zanayan.org/wtari_hayni.php?id=124