ئاماری ماڵپەر
ته‌فسیری ئاسان دابه‌زێنه
خوێندنەوەو تەفسیری قورئانی پیرۆز
- بۆ خویندنه‌وه‌ى قورئان و گوێ گرتن له هه‌ر قورئانخوێنێک کلیک لێره بکه
- بۆ گوێ گرتن له قورئان و خوێنه‌وه‌ى وبینینى ته‌فسیره‌که‌ى پێکه‌وه به‌کوردى و زمانه جیهانیه‌کان کلیک لێره بکه
بنه‌ماکانى وردبونه‌وه له‌قورئان: بنه‌ماى دووه‌م/ته‌وه‌ره‌ى هه‌رسوره‌تێک:
هه‌ر سوره‌تێک وه‌ک دره‌ختێک وایه که‌به‌لق وپۆپ وگه‌ڵاکانى وێنه‌یه‌کى جوانى هه‌بێ وقه‌ده‌که‌ىهه‌موو لق وپۆپه‌کانى هه‌ڵگرتبێ وهه‌موویان به‌یه‌که‌وه جۆره دره‌ختێکن که‌ناوێکى تایبه‌تى هه‌یه..
هه‌ر سوره‌تێکى قورئان ناوێکى تایبه‌تى هه‌یه‌و که‌سایه‌تىیه‌کى تایبه‌تىو ته‌وه‌ره‌یه‌ک یان چه‌ند ته‌وه‌ره‌یه‌کى هه‌یه که‌به‌ده‌وریا ده‌خولێته‌وه‌وباسى ده‌کات..بۆ نموونه:
یه‌که‌م/ سوره‌تى فاتحه , گه‌وره‌ترین (أعظم) سووره‌تى قورئانه‌و پێى ده‌وترێت(أم الكتاب),له‌سه‌ره‌تاى قورئانه‌وه‌دانراوه‌وخۆلاسه‌ى هه‌موو قورئانه‌و له‌وه ده‌چێت هه‌موو سوره‌ته‌کانى دواترى ڕاڤه وشه‌رحى ئه‌وبن..حه‌سه‌نى به‌سرى ده‌ڵێ(خوا هةموو زانستى ثةڕاوةئاسمانىيةكانى ثيَشووىلةقورئاندا داناوةوئنجا هةرضى زانستى قورئانيش هةية لةفاتيحة دا دايناوة , هةر كةس تةفسيرةكةى بزانىَ وةك ئةوة واية كة تةفسيرى هةموو ثةڕاوة ئاسمانىيةثيَشينةكان بزانيَت)هه‌ر له‌به‌ر ئه‌وه‌شه‌که‌ئه‌وه‌نده گرنگى پێدراوه‌و نوێژ به‌بێ خوێندنى فاتیحه دروست نیه..
دووه‌م/ ته‌وه‌ره‌ى سه‌ره‌کى سوره‌تى (يوسف), به‌سه‌رهاتى(يوسف)ه سه‌لامى خواى لێبێوئنجا ناوبه‌ناو ئاماژه ده‌کات به‌هه‌ندێ په‌ندو ئامۆژگارى, بۆنمونه ده‌فه‌رموێت(لَقَدْ كَانَ فِي يُوسُفَ وَإِخْوَتِهِ آيَاتٌ لِلسَّائِلِينَ) (يوسف:7) واته/ به‌خوا, بێگومان له‌م ڕووداوه‌ى یوسف وبراکانىدا نیشانه وبه‌ڵگه‌ى زۆر هه‌یه بۆ که‌سانێک که پرسیار ده‌که‌ن وده‌گه‌ڕێن به‌دواى ڕاستێتى پێغه‌مبه‌ریه‌تى تۆدا.
هه‌روه‌ها ده‌فه‌رموێت(وَلَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ آتَيْنَاهُ حُكْماً وَعِلْماً وَكَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ) (يوسف:22)
واته/ کاتێک که‌یوسف پێگه‌یشت وگه‌یشته ئه‌وپه‌ڕى توندو تۆڵىلاشه‌یى وژیرى, ئێمه‌ش پله‌ى فه‌رمانڕه‌وایىودانایى وزانیاریمان پێبه‌خشى, هه‌ربه‌وشێوه‌یه‌ش پاداشتى چاکه‌کاران ده‌ده‌ینه‌وه(واتة هةركةس وةك يوسف ضاكة كاربيَت , بةهةمان شيَوة ديَين بةهانايةوةو ثايةبةرزى دنياو ئاخيرةتى دةكةين , ضونكة ئةوة سوننةتى خواية بؤ هةموو ضاكةكاريَك دووبارة دةبيَتةوة)..
هه‌روه‌ها ده‌فه‌رموێت(وَكَذَلِكَ مَكَّنَّا لِيُوسُفَ فِي الْأَرْضِ يَتَبَوَّأُ مِنْهَا حَيْثُ يَشَاءُ نُصِيبُ بِرَحْمَتِنَا مَنْ نَشَاءُ وَلا نُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ,وَلَأَجْرُ الْآخِرَةِ خَيْرٌ لِلَّذِينَ آمَنُوا وَكَانُوا يَتَّقُونَ) (يوسف:56-57) واته ئابه‌وشێوه‌یه ده‌سه‌ڵاتمان دا به‌یوسف وجێگیروپایه‌دارمان کرد له‌خاکى میسردا,هه‌ر پله‌و پایه‌کى ده‌ویست له‌و ووڵاته‌دا ده‌ستى ده‌که‌وت وبۆى ساز ده‌بوو.. هه‌رکه‌سمان بوێت ئاوا به‌هره‌وه‌رى ده‌که‌ین له‌ڕه‌حمه‌ت وبه‌خششه‌کانمان وپاداشتى چاکه‌کاران به‌زایه ناده‌ین, بیگومان پاداشتى ئاخیره‌تیش له‌به‌هه‌شت داچاکتره بۆ ئه‌وانه‌ى که‌باوه‌ڕیان هێناوه‌و پارێزکارن.
پاشان ده ئایه‌تى دوایى سووره‌ته‌که‌ش هه‌ر ڕێنمایىیه‌و په‌روه‌رده‌یه بۆ موسڵمانان , بۆ نموونه له‌دوو ئایه‌تى دوایى دا ده‌فه‌رموێت(حَتَّى إِذَا اسْتَيْأَسَ الرُّسُلُ وَظَنُّوا أَنَّهُمْ قَدْ كُذِبُوا جَاءَهُمْ نَصْرُنَا فَنُجِّيَ مَنْ نَشَاءُ وَلا يُرَدُّ بَأْسُنَا عَنِ الْقَوْمِ الْمُجْڕمِينَ,لَقَدْ كَانَ فِي قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لِأُولِي الْأَلْبَابِ مَا كَانَ حَدِيثاً يُفْتَرَى وَلَكِنْ تَصْدِيقَ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَتَفْصِيلَ كُلِّ شَيْءٍ وَهُدىً وَرَحْمَةً لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ) (يوسف:110-111) واته / ئه‌ى پێغه‌مبه‌ر(ص) وامه‌زانه که‌ئه‌م ڕێگه‌یه به‌گوڵ وگوڵزار چێنراوه , به‌ڵکو پڕه له‌ناخۆشى وئازارو گه‌یشتۆته ڕاده‌یه‌ک که, هه‌تا پێغه‌مبه‌رانیش تووشى نائومێدى وبێ
هیوایى ده‌بن و گومان وا ده‌به ن که‌به‌ڕاستى ئه‌وان به‌رنامه‌که‌یان به‌درۆ زانراوه, ئینجا ئاله‌و کاتى بێهیواییه‌دا , سه‌رکه‌وتنى تایبه‌تى ئێمه‌یان بۆ دێت , ئه‌وسا ئه‌وه‌ىبمانه‌وێت وشایسته‌بێت ڕزگارى ده‌که‌ین , جا که‌س نىیه بتوانێت تۆڵه‌ى توندو تیژى ئێمه له‌که‌سانى تاوانباروتاوانکار بگێڕێته‌وه‌و به‌رپه‌رچى بداته‌وه.. سوێند بێت به‌خوا به‌ڕاستىله‌سه‌ر گوزه‌شته‌و به‌سه‌رهاتى پێغه‌مبه‌راندا په‌ندو ئامۆژگارى هه‌یه بۆ که‌سانى ژیرو هۆشمه‌ند, وه‌نه‌بێت ئه‌م قورئانه قسه‌وباسێک بێت هه‌ڵبه‌سترابێت, به‌ڵکو به‌ڕاست دانه‌رى ئه‌وه‌یه که له‌پێش خۆیه‌وه هاتووه(تةورات وئينجيل)و روونکه‌ره‌وه وجیاکردنه‌وه‌ى هه‌مووشتێکى پێویسته له‌ئاینده‌دا و،ڕێنمویى و ڕه‌حمه‌تیشه بۆ که‌سانێک باوه‌ڕ ده‌هێنن..
سێیه‌م/ ته‌وه‌ره‌ى سه‌ره‌کىسوره‌تى (الرحمان)ڕه‌حمه‌ت وبه‌خششه زۆره‌کانى په‌روه‌ردگاره,یه‌ک به‌یه‌ک له‌پیشانگاى سوره‌ته‌که‌دا ده‌یان خاته به‌رچاوو,پاش هه‌ریه‌که‌یان ده‌فه‌رمووێت: ئه‌ى ئاده‌میزادو په‌رى به‌کام له‌نازو نیعمه‌ته‌کانى په‌روه‌ردگارباوه‌ڕ ناکه‌ن وکامه‌ى په‌سه‌ند ناکه‌ن
(فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ) (الرحمن:28) قورئان ده‌فه‌رموێت:(الرحمان , علًّم القرآن,خلق الإنسان،علًّمه البيان،الشمسً والقمر بحسبان ، والنجم والشجر يسجدان، والسماء رفعها ووضع الميزان،والارض وضعها للأنام ، فيها فاكهةً والنًّخلُ ذات الأكمام ، والحبُّ ذو العصفِ والرّيحان،
فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ) (1-13)الرحمان واته‌خواى میهره‌بان, قورئانى فێرى ئاده‌میزاد کردووه ( كةئةمةش يةكةم ڕةحمةتةوطةورةترينيانة لةثيَشانطاكةدا) ئینجا دێته سه‌رئه‌وانى تر: هه‌ر خوا ئاده‌میزادى دروست کردوه, هه‌رئه‌ویش فێرى گوفتارو ئاخاوتنى کردووه… خۆرومانگیشى به‌حیسابێکى وورد دروست کردووه‌و له‌خولگه‌کانیاندا له‌سوڕانه‌وه‌دان ، ئه‌ستێره‌و دره‌خته‌کان , ڕووه‌که بێقه‌دو دره‌خته به‌رزه‌کان, هه‌موویان سوجده ده‌به‌ن بۆ دروستکاریان وله‌و نه‌خشه‌یه ده‌رناچن که بۆ یان دیارى کراوه , ئاسمانیشى به‌رزوبڵند کردۆته‌وه‌و, ته‌رازوو پێوه‌رى بۆ هه‌مووشتێک داناوه( هةموو شت بةياسايةوهيض شتيَك بةهةرةمةكى وبةبىَهودة دروست نةكراوة بؤية ثيَويستة ئادةميزاديش بةرنامةو ياساى هةبيَت لةضوارضيوةى قورئان وسوننةت دا).. ئێوه‌ش ئه‌ى نه‌وه‌ى ئاده‌م با ته‌رازوو پێوه‌رتان ڕێک وپێک بێت وسته‌م له‌یه‌کتر مه‌که‌ن . دادپه‌روه‌ر بن له کێشان وپێوان داو ته‌رازوو بازى مه‌که‌ن وکه‌م فرۆشى ئه‌نجام مه‌ده‌ن… زه‌ویشى بۆخه‌ڵک ڕاخستووه‌و بارى هێناوه تاژیانى تیا به‌رنه‌سه‌ر , جۆره‌ها میوه‌ى تێدا دێته به‌ر, هه‌روه‌ها خورماى خاوه‌ن ده‌فرى گوڵدانى بوَفه‌راهه‌م هێناون، هه‌روه‌ها جۆره‌ها دانه‌وێڵه‌ى کاو په‌لو پۆدار و بۆنخۆشى تیادا به‌رهه‌م هێناوه… جا ئیتر ئه‌ى گرۆى ئاده‌میزادو په‌رى به‌کام له‌نازو نیعمه‌ته‌کانىپه‌روه‌ردگار بڕواناکه‌ن و کامه‌ى په‌سه‌ند ناکه‌ن..
( خَلقَ الإنسانَ من صلصالٍ كالفخّار, وخلقَ الجانَّ من مارج من نار, فبأى آلاءِ رَّبكما تكذّبان)
ئاده‌میزادى دروست کردووه له‌قوڕێکى وشک بوو, وک فه‌خفورى,په‌رىیه‌کانیشى له‌بڵێسه‌ى ئاگردروست کردووه ,ئه‌ى گرۆى ئاده‌مى وپه‌رى به‌کام له‌نازو نیعمه‌ته‌کانى په‌روه‌ردگار بڕواناکه‌ن وپه‌سه‌ندى ناکه‌ن!(رّبُ المشرقين ورب المغربين, فبأى آلاء رّبكما تكذبان)
خوا خاوه‌نى هه‌ردوو خۆرهه‌ڵات وهه‌ردوو خۆر ئاوایه, ئه‌ى گرۆى ئاده‌می وپه‌رى به‌کام له‌نازو نیعمه‌ته‌کانى په‌روه‌ردگار بڕواناکه‌ن وپه‌سه‌ندى ناکه‌ن!
(مرجَ البحرينِ يلتقان بينهما برزخُ لايبغيان, فبأىّ آلاءِ رّبكما تكذّبان) ئاوىدوو ده‌ریاى به‌یه‌ک گه‌یاندووه‌و تێکه‌ڵیش نابن, ئه‌ى گرۆى په‌رى وئاده‌مى به‌کام له‌نازو نیعمه‌ته‌کانى په‌روه‌ردگار بڕواناکه‌ن وپه‌سه‌ندى ناکه‌ن!(يَخرجُ منهما اللؤلؤ والمرجان, فبأىّآلاء رّبكما تكذّبان) له‌ودوو جۆره ده‌ریایه مروارى ومه‌رجان ده‌رده‌چن ,ئه‌ى گرۆى په‌رىوئاده‌مىبه‌کام له‌نازونیعمه‌ته‌کانىپه‌روه‌ردگار بڕواناکه‌ن و په‌سه‌ندى ناکه‌ن ئیتر به‌م جۆره به‌رده‌وام ده‌بێ ودوایش دێته پاداشتى بڕواداران وبێباوه‌ڕان ..
چواره‌م/ سووره‌تى(العلق)یش ئه‌گه‌ر لێى وردبینه‌وه که‌باسى سه‌ره‌کى بریتىیه له‌پێویستى مرۆڤ به‌ئاین وئه‌وه‌ى پێویسته له‌سه‌رى وهه‌ڵوێستى خه‌ڵکى به‌رامبه‌ر به‌ئاین,له‌وه‌دا که‌هه‌ندێکى ده‌بێ به‌موسڵمان وته‌نها بۆ خۆیه‌تىوهه‌ندێکى ده‌بێبه‌موسڵمانى بانگخوازو به‌هه‌مان شێوه خه‌ڵکانێک ده‌بن به‌کافرو پشت هه‌ڵده‌که‌ن له‌ڕاستى وته‌نها کوفره‌که‌یان بۆ خۆیانه‌و هه‌شیانه کافره‌و رێگرى ده‌کات له‌بڵاو بوونه‌وه‌ى هه‌ق وڕاستى..وانه‌ى یه‌که‌مى ده‌ست پێده‌کات به(إقرأ) بخوێنه..چونکه خوێندن هۆکارێکى گه‌وره‌ى فێر بوونه, خوێندنێک که به‌ناوى ئه‌و په‌روه‌ردگاره‌وه بێت که دروستکارو به‌دیهێنه‌ره(بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ) (العلق:1) , ئه‌و خوایه‌ى که مرۆڤى دروست کردووه له‌چه‌ند خانه‌یه‌کى نه‌ناسراو له‌ناو منداڵدان دا(خلق الانسان من علق) هه‌روه‌ها ئه‌و چه‌ند خانه‌یه وه‌ک (زةروو)ه که‌به‌دیوارى مناڵدان دا هه‌ڵواسراوه‌و له‌ڕێى خوێنه‌وه خۆراک وه‌رده‌گرێ…جارێکى تر جه‌خت ده‌کاته‌وه له‌سه‌ر خوێندن(اقْرَأْ وَرَبُّكَ الْأَكْرَمُ،الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ، عَلَّمَ الْأِنْسَانَ مَا لَمْ يَعْلَمْ) بخوێنه, له‌کاتێک دا په‌روه‌ردگارى تۆبه‌خشنده‌یه‌و ئه‌و زاته‌یه که‌به‌هۆى قه‌ڵه‌مه‌وه زانستى وزانیارى فێر کردووه,ئادامیزادى فێرى ئه‌و شتانه کردووه که‌نه‌یزانیوون..ئینجا باسى هه‌ڵوێستىخه‌ڵکىده‌کات به‌رامبه‌ر ئه‌م ئاینه‌وبه‌رامبه‌ر نیعمه‌ت وبه‌خششه‌کانى خوا( كَلَّا إِنَّ الْأِنْسَانَ لَيَطْغَى,أَنْ رَآهُ اسْتَغْنَى) (العلق:6-7)نه‌خێر,له‌گه‌ڵ ئه‌وهه‌مو چاکه‌و ڕێزه‌داکه‌خوا به‌خشیویه‌تى به‌ئاده‌میزاد,به‌ڕاستى خه‌ڵکى سه‌رکه‌شى ده‌که‌ن , یاخى ده‌بن , سته‌م ده‌که‌ن , هه‌رئه‌وه‌نده‌ى که‌شتێکیان به‌خۆیان شک بردو وایان زانى ده‌وڵه‌مه‌ندو بێنیازن…ئنجا ئه‌وه‌یان ده‌خاته به‌رچاو که گه‌ڕانه‌وه‌یان بۆلاى په‌روه‌ردگاره(إِنَّ إِلَى رَبِّكَ الرُّجْعَى) (العلق:8) … به‌ڵێ.. له‌خۆ بایى بوون وله‌سنوور ده‌رچوون و سته‌م کردن سیفه‌تى گشتى مرۆڤه , جا هه‌ندێک کوفر ده‌که‌ن و ڕێى هه‌قیش له‌خه‌ڵکى ده‌گرن,(أَرَأَيْتَ الَّذِي يَنْهَى، عَبْداً إِذَا صَلَّى) (العلق:9-10) باشه, پێم بڵێ, ئایا ئه‌و که‌سه‌ى که ڕێگرى ده‌کات له به‌نده‌یه‌کى خوا کاتێک نوێژ ده‌کات…(أَرَأَيْتَ إِنْ كَانَ عَلَى الْهُدَى، أَوْ أَمَرَ بِالتَّقْوَى/العلق:11-12)ئه‌ى ئه‌گه‌ر ئه‌و که‌سه‌ى قه‌ده‌غه‌ى لێده‌کرێت له‌سه‌ر ڕێبازى هیدایه‌ت وچاکه‌بێت(هةربؤ خؤي موسلَمان بيَت),یان فه‌رمانى خواناسىبکات وبانگخواز بێت.. ئینجا دێته‌وه سه‌رباسى ئه‌وانه‌ىکه‌بۆ خۆیان کوفر ده‌که‌ن(أَرَأَيْتَ إِنْ كَذَّبَ وَتَوَلَّى،أَلَمْ يَعْلَمْ بِأَنَّ اللَّهَ يَرَى) (العلق:13-14)ئه‌ى ئه‌گه‌ر کابراى خوانه‌ناس به‌رنامه‌ى خوا به‌درۆ بزانێ وپشتى تێبکات,ئایانه‌یزانیوه که‌خوا ده‌یبینێت وئاگاى لێیه‌تى..ئینجاهه‌ڕه‌شه‌یان لێده‌کات(كَلَّا لَئِنْ لَمْ يَنْتَهِ لَنَسْفَعاً بِالنَّاصِيَةِ، نَاصِيَةٍ كَاذِبَةٍ خَاطِئَةٍ) (العلق:15-16) نه‌خێر.. سوێند به‌خوا ئه‌گه‌ر کۆڵنه‌دات وکۆتایى به‌دوژمنکارى نه‌هێنێ, ئێمه پێشه سه‌رى ده‌گرین وبۆدۆزه‌خ کێشى ده‌که‌ین, ئه‌و پێشه سه‌ره درۆزنه تاوانکاره(ضونكة ثيَشةسةرو بةشى ثيَشةوةى ميَشك بةرثرسة لة بيركردنةوةوهةلَبذاردنى ڕىَى ضاك وخراث)..ده‌ى ئینجا ده‌ستى به‌کێ دا ئه‌گات له‌هاوه‌ڵ ودۆستانیا بابانگیان بکات(فَلْيَدْعُ نَادِيَهُ) , ئێمه‌ش فریشته‌کانى کاربه‌ده‌ستى دۆزه‌خیان بۆ بانگ ده‌که‌ین بچنه گیانیان(سَنَدْعُ الزَّبَانِيَةَ) (العلق:18), ئینجا ڕێنمایى حه‌زره‌ت(ص) وبڕواداران ده‌کات به‌رامبه‌ریان که‌به‌گوێیان نه‌که‌ن وسه‌رگه‌رمى خواپه‌رستى نزیک بوونه‌وه بن له‌خواى په‌روه‌ردگار( كَلَّا لا تُطِعْهُ وَاسْجُدْ وَاقْتَڕبْ) (العلق:19) …
پێنجه‌م/ سووره‌تى(القيامة)یش,ته‌وه‌ره‌ى باسه‌کانى مه‌سه‌له‌ى قیامه‌ت ولێپرسینه‌وه‌یه,هه‌رچه‌ند وانه‌یه‌کى تایبه‌تى تیایه بۆحه‌زره‌ت(ص) که‌له‌کاتى دابه‌زینى قورئان دا بۆسه‌رى به‌په‌له‌په‌ل نه‌یڵێته‌وه له‌ترسى له‌بیرچونه‌وه, چونکه خوا خۆى ده‌یچه‌سپینێ له‌دڵ وده‌روونى دا, جائه‌مه‌ش وه‌ک ئه‌وه‌وایه که له کاتى ووتنه‌وه‌ى وانه‌یه‌ک دا مامۆستایه‌ک هه‌ندێ ئامۆژگارى قوتابیه‌کانى بکات دوور له‌باسى وانه‌که‌یان.. قورئان ده‌فه‌رموێت:(لااقسم بيوم القيامة )… سوێند ده‌خۆم به‌ڕۆژىقیامه‌ت
*ولاأقسم بالنفس اللوامه.. سوێند ده‌خۆم به‌ویژدانى زیندوو ونه‌فسى ڕه‌خنه له‌خۆگر که‌لۆمه‌ىخۆى ده‌کات..
*أیحسب الإنسان أن لن نجمع عڤامه…ئایامرۆڤ واده‌زانێت هه‌رگیز ئێسکه‌کانى کۆناکه‌ینه‌وه؟!
*بلى قادرین على أن نسوى بنانه…به‌ڵێ , له‌وه زیاتریش ده‌که‌ین وتوانامان هه‌یه که نه‌خشه ورده‌کانى سه‌رپه‌نجه‌کانى دروست بکه‌ینه‌وه….
*بل یرید الإنسان لیفجر أمامه..نه‌خێر , باگومانى وانه‌بات , به‌ڵکو ئاده‌میزاد ده‌یه‌وێت گوناهوتاوان بکاته پیشه‌ى خۆى به‌درێژایى ژیانى, یاخود ده‌یه‌وێت قیامه‌ت له‌به‌رده‌میدا به‌رپا ببێت ئنجا باوه‌ڕى پێبهێنێت
*یسأل ایّان یوم القیامه… بێباکانه ده‌پرسێت: کوا, که‌ى ڕۆژى قیامه‌ت به‌رپا ده‌بێت؟ (بةخةيالَىخؤى زؤر بةدوورى دةزانيَت)
*فإژا برقَ البصر، وخسفَ القمر ، وجمعَ الشمس والقمر… کاتێک که‌چاو ئه‌بڵه‌ق ئه‌بێتو, مانگیش ده‌گیرێت وتاریک ده‌بێت وخۆرو مانگ کۆده‌کرێنه‌وه‌و ده‌چنه پاڵ یه‌ک…
*(يَقُولُ الْأِنْسَانُ يَوْمَئِذٍ أَيْنَ الْمَفَرُّ) (القيامة:10) ..ئه‌و ڕۆژه مرۆڤ ده‌ڵێت : ئه‌ى هاوار بۆ کوێڕابکه‌م وله‌کوێوه خۆم ڕزگار بکه‌م..
*(كَلَّا لا وَزَرَ,الىربّك يومئذِ المستقرّ).. نه‌خێر ده‌ربازبوون نیه‌و ده‌بێ لاى په‌روه‌ردگارت ئاماده‌بیت
و ئۆقره بگریت بۆ لیپرسینه‌وه.
*(يُنَبَّأُ الْأِنْسَانُ يَوْمَئِذٍ بِمَا قَدَّمَ وَأَخَّرَ) (القيامة:13) … له‌وڕۆژه‌دا مرۆڤ هه‌واڵى هه‌موو ئه‌و کرده‌وانه‌ى ده‌درێتێ که کردویه‌تىوئاسه‌وارى ئه‌و کرده‌وانه‌شى که دواى خۆى هاتونه‌ته‌دى.
*(بَلِ الْأِنْسَانُ عَلَى نَفْسِهِ بَصِيرَةٌ، وَلَوْ أَلْقَى مَعَاذِيرَهُ) (القيامة:14-15)… به‌ڵکومرۆڤ خۆى شایه‌ته به‌سه‌ر خۆیه‌وه وئه‌ندامه‌کانى له‌ش شایه‌تى له‌سه‌ر ئه‌ده‌ن, هه‌رچه‌ند پاکانه بکات وبیانوو بهێنێته‌وه..تائێره باسى قیامه‌ت بوو, ئنجا دێته سه‌ر ئامۆژگارى و وانه په‌روه‌رده‌یه‌که‌ى حه‌زره‌ت
(ص) که پێى ده‌فه‌رموێت(لا تُحَرِّكْ بِهِ لِسَانَكَ لِتَعْجَلَ بِهِ ،إِنَّ عَلَيْنَا جَمْعَهُ وَقُرْآنَهُ، فإذاقرأناه فأتبع قرآنه، ثمَّ إنَّ علينا بيانه (القيامة:16-20) واته:په‌له‌مه‌که‌و زمانت مه‌جوڵێنه, بۆ ئه‌وه‌ى په‌له‌بکه‌یت له‌وه‌رگرتنیدا,به‌ڕاستى له‌سه‌رئێمه‌یه کۆکردنه‌وه‌وخوێندنه‌وه‌ى,جا کاتێک ئێمه ده‌یخوێنینه‌وه تۆش شوێنمان بکه‌وه له‌خوێندنه‌وه‌ىدا, پاشان به‌ڕاستى ڕوون کردنه‌وه‌شى له‌سه‌رئێمه‌یه… ئنجا له‌مه‌سه‌له‌ى په‌له‌کردنه‌وه که‌سیفاتێکى مرۆڤه, ئایه‌ته‌که ده‌به‌ستێته‌وه به‌باسى په‌له‌کردنى ئاده‌میزادوحه‌زکردنى له‌دنیا که(عاجلة)یه‌وشتێکى که‌م وکورت وخێرایه‌وته‌واو ده‌بێت وده‌فه‌رموێت :
* کلاَّ بل تحبونَ العاجله… نه‌خێر ,وانىیه(زيندوبوونةوة هةردةبيَت),دیاره ئێوه هه‌ر ئه‌م دنیایه‌تانخۆش ده‌وێت که‌به‌په‌له به‌سه‌رده‌چێت.
*وتژرون الآخره..قیامه‌تو به‌هه‌شت پشت گوێ ده‌خه‌ن و وازى لێده‌هێنن..ئینجا دێته‌سه‌ر ئه‌و ڕووانه‌ى که گه‌شن وئاسووده‌ن به‌بینینى په‌روه‌ردگاریان , وه‌هه‌روه‌ها ئه‌و ڕووانه‌ش که‌ڕه‌ش وگرژوتاڵن ودۆزه‌خین وده‌فه‌رموێت: (وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ نَاضِرَةٌ،إِلَى رَبِّهَا نَاظِرَةٌ) (القيامة:22-23) ..
ئه‌و روَژه ڕووخسارانێک گه‌شاوه‌و ئاسووده‌ن وته‌ماشاى په‌روه‌ردگارى ده‌کات..
*(وَوُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ بَاسِرَةٌ) تَڤُنُّ أَنْ یُفْعَڵ بِهَا فَاقِرَه‌ٌ) (القيامة:24-25) هه‌ر له‌و ڕۆژه‌ش دا ڕووخسارانێکى تر ڕش وتاڵن,چاوه‌ڕوانن کاره‌ساتى پشت شکێنیان به‌سه‌ردا بهێنرێت.
*(كلا إذا بلغتِ التراقِ، وقيلَ من راق).. نه‌خێر ئه‌وخه‌ڵکه هه‌روا ژیانیان به‌رده‌وام نابێت به‌ڵکو کاتێک دێت که‌ڕۆحى یه‌ک به‌یه‌کیان ده‌گاته گه‌رویان , ئه‌وساده‌وترێت , کێ فریادڕه‌سیه‌تى؟
*(وظنَّ أنه الفراق والتفت الساقُ بالساق) , به‌ڵام له‌و کاته‌دا ,ئه‌وکه‌سه‌ى له‌سه‌ره‌مه‌رگدایه دڵنیایه که ئیتر هیچ شتێک فریاى ناکه‌وێت وکاتى ماڵ ئاواییه..ئیتر قاچى به‌یه‌کدا ده‌ئاڵێت..
* (الى رَّبك يومئذالمساق)… ئه‌وسا له‌و ڕۆژه‌دا بۆ لاى په‌روه‌ردگارته ڕاپێچ کردن…
*(فلا صدَّقَ ولا صلَّى ولكن كذَّبَ وتولَّى)… نه‌بڕواى هێناونه‌نوێژى کرد به‌ڵکو هه‌ربڕواى نه‌هێناوپشتى تێکرد.
*(ثمَّ ذهب الى أهله يتمطى)..پاشان هه‌موو جار به‌له‌نجه‌و لارو خۆبادانه‌وه ده‌گه‌ڕایه‌وه ناو که‌س وکارى وکه‌شخه‌ى ده‌کرد ..
*(أولى لك فأولى, ثمَّ أولى لك فأولى)..جائه‌م دۆزه‌خه بۆ تۆشیاوترو له‌بارتره, پاشان هه‌ر ئه‌وسزایه بۆتۆ شیاوترو له‌بارتره
*(أيحسبً الإنسان أن يترك سدى،ألم يك نطفة من منى يمنى ، ثمَّ كان علقةّ فخلق فسوى فجعل من الزوجين الذكر والانثى)
ئایا ئاده‌میزاد واده‌زانێت هه‌روا وازى لێ ده‌هێنرێت ولێى ناپرسرێته‌وه؟باشه کاتى خۆى نوتفه‌یه‌ک نه‌بووه له‌مه‌نى که ده‌ڕژێنرایه شوێنى خۆى وپاشان خۆهه‌ڵواسه‌رێک بوو گه‌شه‌ى کردو ئینجا هه‌ر له‌و مه‌نى یه هه‌ردوو جووت نێرومێى دروست کردووه,
*(أليس ذالك بقادر على أن يحى الموتى)…ئایا ئه‌و زاته‌ى ئه‌وه بکات ناتوانێت مردووه‌کان زیندووبکاته‌وه؟ به‌ڵێ..ده‌توانێ وئێمه له‌سه‌ر ئه‌وه شایه‌تى ده‌ده‌ین ئه‌ى خواى په‌روه‌ردگارمان