ماڵپەری قورئانی پیرۆز

سەرەتا "د.حسب النبی" جەختی لەوە كردەوە كە قورئانی پیرۆز هەمیشە ئاسۆی زانستی نوێ لەبەردەم زانایاندا دەكاتەوە بۆ بیركردنەوە و تێڕامان... بەدڵنیاییەوە زانستی ڕاست و دروست دەبێتەهۆی باوەڕهێنانی مرۆڤەكان، هەرگیز نابێت دژایەتی لەنێوان ڕاستییە زانستییەكان و قورئاندا ڕووبدات مەگەر زاناكە لە تیۆرەكەدا هەڵەی كردبێت یاخود موفەسیرەكە لە تەفسیر و بۆچوونی لە ئایەتە قورئانیەكەدا دروست نەیپێكابێت. 

پاشان دكتۆر هاتە سەر ئەوەی قورئانی پیرۆز ئاماژەی بە زۆرێك لە مەسەلە زانستییەكان داوە، وەك بابەتی بەدیهێنانی گەردوون، كات و شوێن... قورئان ئاماژە بەوە دەدات خوای گەورە لە شەش ڕۆژدا گەردوونی بەدیهێناوە، ڕۆژەكانیش لای خوا ماوەی زەمەنین نەك ڕۆژ بە ماناكەی سەر زەوی، لەبەرئەوەی كات ڕەها نییە و ڕێژەییە، ئەمەش لەگەڵ دەرەنجامەكانی زانستی نوێ و بیردۆزی ڕێژەییدا بەتەواوی دەگونجێت. 

كات لە ژیانی زیندەوەران و تەنانەت نازیندووەكانیشدا نرخ و بایەخی گەورەی هەیە، هەموان گرنگی بە پێوانی كات دەدەین وەك سنووردانەرێك بۆ تەمەن. هەروەها ماددە تیشكدەرەكانی وەك ڕادیۆم و یۆرانیۆم كە بە تیشكدان هەڵدەوەشێن و دەگۆڕێن بۆ قوڕقوشم، هەموو توخمێكی تیشكدەریش كاتێكی دیاریكراوی خۆیی بۆ هەڵوەشان هەیە (ماوەی نیوەتەمەنی تایبەت بەخۆیی هەیە). 

زانایان هەندێك ماددەی تیشكدەری یۆرانیۆم و كاربۆن (14) بۆ دیاریكردنی تەمەنی زەوی و مێژووی ژیان لەسەر زەوی بەكاردێنن، هەروەك چۆن دیاردەی كشانی گەردوون و فراوانبوونیان لە دیاریكردنی تەمەنی گەردووندا بەكارهێناوە. 

"د. حسب النبی" لە تەمەنی گەردوون دوا وەك بابەتێك بۆ سەلماندنی بوونی خودا، چونكە ئەگەر گەردوون سەرەتایەكی زەمەنی هەبوو ئەوا بەدڵنیاییەوە دەبێت بەدیهێنەر و دەستپێكارێكی هەبێت (واتە خاوەن هێز و دەسەڵاتێك هەبێت سەرەتای بەدیهێنانی دەستپێكردبێت)، هەر بۆیە قورئانی پیرۆز بانگەوازێكی ڕوونی ئاڕاستەی مرۆڤ كردووە بۆ گەڕان بەدوای چۆنیەتی دروستبوونی گەردوون و سەرەتای بەدیهێنانیدا. 

{قُلْ سِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ بَدَأَ الْخَلْقَ ثُمَّ اللَّهُ يُنْشِئُ النَّشْأَةَ الْآخِرَةَ إِنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ (20)} [العنكبوت] واتە: ئەی پێغەمبەر (صلی الله علیه‌ وسلم) پێیان بڵێ با بگەڕێن بە زەویدا تەماشابكەن و سەرنج بدەن چۆن ئەو زاتە دروستكراوانی بەدیهێناوە. 

دەلالەتەكانی ئەم ئایەتە كورتدەكەینەوە لە چەند ئاماژەیەكی گرنگدا، لەوانە: گەڕان بە زەویدا ڕێمان پیشان دەدات بۆ زانینی سەرەتای بەدیهێنان، دەستەواژەی قورئان (سیروا فی الارچ- بگەڕێن بە زەویدا) نەك (سیروا علی الارچ– بگەڕێن بەسەر زەویدا) ئاماژەی گەڕانە بە چینە جیۆلۆجییەكانی زەویدا، ئەوەش بۆ زانینی چۆنیەتی دروستبوونی و دروستبوون و پەیدابوونی مەملەكەتی ڕووەكی و ئاژەڵی، بەڵكو زانینی سەرەتای بەدیهێنان بە سەرجەم جۆرەكانیەوە و لەوانەشدا گەردوون. 

لەزۆرێك لە ئایەتەكانی قورئانی پیرۆزدا هاتووە خوای گەورە گەردوونی لە شەش ڕۆژدا بەدیهێناوە، وەك دەفەرموێت:{وَلَقَدْ خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ وَمَا مَسَّنَا مِنْ لُغُوبٍ (38)} [ق]، واتە: بەڕاستی ئێمە ئاسمانەكان و زەوی و هەرچی لەنێوانیاندا هەیە بە شەش ڕۆژ دروستمان كردوون، هیچ جۆرە ماندوویەتییەكیش ڕووی تێنەكردووین. 

مەبەست لە (أیام) لە ئایەتەكەدا، "قۆناغەكان" یان "ماوەی زەمەنی"ن لە بەدیهێنانی گەردووندا نەك ئەو ڕۆژانەی ئێمەی مرۆڤ دەیانژمێرین، بە بەڵگەی ئەوەی ئاماژە بە دەستەواژەی (مما تعدّون) نەكراوە لە هیچكام لەو ئایەتانەدا كە سەبارەت بە شەش ڕۆژی بەدیهێنانی ئاسمانەكان و زەوی دەدوێن، وەك لەم ئایەتانەدا {هُوَ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ يَعْلَمُ مَا يَلِجُ فِي الْأَرْضِ وَمَا يَخْرُجُ مِنْهَا وَمَا يَنْزِلُ مِنَ السَّمَاءِ وَمَا يَعْرُجُ فِيهَا وَهُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ مَا كُنْتُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ (4)} [الحديد]. هەروەها {اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ مَا لَكُمْ مِنْ دُونِهِ مِنْ وَلِيٍّ وَلَا شَفِيعٍ أَفَلَا تَتَذَكَّرُونَ (4) يُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْضِ ثُمَّ يَعْرُجُ إِلَيْهِ فِي يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ مِمَّا تَعُدُّونَ (5)} [السجدة]

ڕاڤەكارانی قورئان كۆكن لەسەر ئەوەی شەش ڕۆژەكەی بەدیهێنان دابەشكراوە بۆ سێ بەشی یەكسان، هەر بەشێك یەكسانە بەدوو ڕۆژ لە ڕۆژەكانی بەدیهێنان بەمەفهومی ڕێژەیی بۆ كات. 

 

یەكەم: دوو ڕۆژ بۆ بەدیهێنانی زەوی لە ئاسمانە دووكەڵییە یەكەمییەكە، خوای مەزن دەفەرموێت:{قُلْ أَئِنَّكُمْ لَتَكْفُرُونَ بِالَّذِي خَلَقَ الْأَرْضَ فِي يَوْمَيْنِ وَتَجْعَلُونَ لَهُ أَنْدَادًا ذَلِكَ رَبُّ الْعَالَمِينَ (9)} [فصلت]، واتە: زەوی لە دوو ڕۆژدا دروستكردووە... یان دەفەرموێت:{أَوَلَمْ يَرَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ كَانَتَا رَتْقًا فَفَتَقْنَاهُمَا وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ أَفَلَا يُؤْمِنُونَ (30)} [الأنبياء]، واتە: ئایا كافر و خوانەناسان نابینن و بۆیان ڕوون نەبۆتەوە كە ئاسمانەكان و زەوی یەكپارچە بوون و لەوەودوا لێكمان جیاكردنەوە؟ 

دووەم: دوو ڕۆژ بۆ ڕێككردن (تسویە)ی حەوت ئاسمانەكە چین چین. بەوتەی خوایی:{فَقَضَاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ فِي يَوْمَيْنِ وَأَوْحَى فِي كُلِّ سَمَاءٍ أَمْرَهَا وَزَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ وَحِفْظًا ذَلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ (12)} [فصلت]، واتە: لەماوەی دوو ڕۆژدا ئاسمانی كردە حەوت چین. ئەمەش ئاماژەیە بۆ حاڵەتی دوكەڵی ئاسمان: {ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاءِ وَهِيَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَلِلْأَرْضِ ائْتِيَا طَوْعًا أَوْ كَرْهًا قَالَتَا أَتَيْنَا طَائِعِينَ (11)} [فصلت]. ئەمە دوای تەقینەوە گەورەكە بە دوو ڕۆژ. 

لەكاتێكدا دوای ئەوە پێكهێنانی ئاسمانەكان دەستی پێكرد: واتە: دروستكردن و بەدیهێنان... حەوت ئاسمان لە ماوەیەكی دیاریكراودا بە دوو ڕۆژی تر. 

سێیەم: دوو ڕۆژ بۆ ڕێكخستنی جیۆلۆجیای زەوی و ڕامكردنی بۆ خزمەتی مرۆڤ، خوای گەورە دەفەرموێت:{وَجَعَلَ فِيهَا رَوَاسِيَ مِنْ فَوْقِهَا وَبَارَكَ فِيهَا وَقَدَّرَ فِيهَا أَقْوَاتَهَا فِي أَرْبَعَةِ أَيَّامٍ سَوَاءً لِلسَّائِلِينَ (10)} [فصلت] واتە: لەسەر ڕووكاری زەوی كێوەكانی دامەزراندووە. ئەمەش ئاماژەیە بەشاخە نەیزەكییەكان، لە سەرەتادا كەوتونەتە خوارەوە و لەسەر توێكڵی زەوی جێگیربوون و بەزوویی ڕەق بوون. بەبەڵگەی:  واتە لەسەر ڕووەكەی. پاشان:  واتە خەیراتی زیادكردووە بەوەی ئاو و كێڵگە و ئاژەڵە سوودبەخشەكانی تێدا بەدیهێناوە، ئەمەش واتە:،هەموو ڕزق و ڕۆزییەكانی تێدا بڕیار داوە. ڕۆزی خەڵكەكەی و بژێوی تێدا بەدیهێناوە، بەوەی ڕووبارەكان و درەخت و ئاژەڵەكانی دروستكردووە، وەك ئامادەباشییەكی زەوی لە پێشوازیكردنی مرۆڤدا. هەموو ئەمانەش لە ماوەی چوار ڕۆژدا تا نیاز و داخوازییەكانی مرۆڤ جێبەجێدەكات. چوار ڕۆژی یەكسان بەبێ زیاد و كەم بۆ ئەو مرۆڤانەی دەپرسن. 

"د.حسب النبی" جەختی لەسەر ئەوە كردەوە كە زاناكان بە بەكارهێنانی هەڵوەشانی تیشكی توخمی یۆرانیۆم و گۆڕانی بۆ قورقوشم گەیشتونەتە ئەوەی تەمەنی بەردەكانی زەوی و نەیزەكەكان هەژمار بكەن، بۆیان دەركەوتووە دروستبوونی توێكڵی زەوی (واتە ڕەقبوونی توێكڵەكەی) پێش (4.5 ملیار ساڵ) دەستی پێكردووە، هەر ئەم ژمارەیە تەمەنی بەردەكانی هەسارەی مانگیشە... هەروەها لەم دواییانەدا زاناكان كاربۆنی تیشكدەریان بەكارهێنا بۆ دیاریكردنی تەمەنی پاشماوە ڕووەكی و ئاژەڵییەكان و مێژووی دەستپێكردنی ژیان لەسەر زەوی. كەواتە پێكهاتن و ڕەقبوونی زەوی پێش (4500ملیۆن ساڵ) دەستیپێكردووە و مرۆڤیش میوانێكی زۆر دواكەوتووە بۆ سەر هەسارەی زەوی، دوای ئەوەی پەروەردگار هەموو ئەوانەی لە زەویدا هەن بۆی ڕامكراوە. 

{هَلْ أَتَى عَلَى الْإِنْسَانِ حِينٌ مِنَ الدَّهْڕ لَمْ يَكُنْ شَيْئًا مَذْكُورًا (1)} [الإنسان]، واتە: ئایا زەمانێك بەسەر مرۆڤدا نەهاتووە كە شتێك نەبووبێت، ناوونیشانی نەبووبێت؟ 

زانست دڵنیایی ئەوە دەدات مرۆڤ بەر لە دەیان هەزار ساڵەوە هێنراوەتە سەر زەوی، بەبێ دیاریكردنی یەكلاكەرەوانە. دەتوانین وا دابنێَین پێكهاتنی جیۆلۆجی دەستیپێكردووە لە داكوتینی شاخە نەیزەكەكان لەسەر توێكڵە ڕەقەكەیەوە و دەرچوونی ئاووهەوا لە ناواخنی زەوییەوە و هەروەها بەدواداهاتنی شانشینی ئاژەڵی و ڕووەكی هەتاكو دەركەوتنی مرۆڤ، ئەمەش ماوەیەكی زەمەنی خایاندووە بە ئەندازەی (4.5ملیار ساڵ) كە لە قورئانی پیرۆز و سورەتی (الفصلت)دا ئاماژە بەم ماوەیە دراوە كە سێیەكی تەمەنی گەردوونە. لە كاتێكدا ڕێكخستنی جیۆلۆجی زەوی لەساتی دەستپێكردنی ڕەقبوونی توێكڵی زەوییەوە هەتاكو دەركەوتنی مرۆڤ كاتێكی خایاندووە ئەندازەكەی (4.5ملیار ساڵ)ە... بۆیە دەتوانین حسابی تەمەنی گەردوون بكەین لە قورئانی پیرۆزەوە بە لێكدانی ئەم ماوە جیۆلۆجییە لە (3) بەوپێیەی شەش ڕۆژەكەی بەدیهێنانی گەردوون دابەشن بە سێ بەشی یەكسانەوە و هەر بەشێك یەكسانە بە دوو ڕۆژ لە ڕۆژەكانی بەدیهێنان (بە لێكدانەوەیەكی ڕێژەیی بۆ كات)، لەمەوە تەمەنی گەردوون دەبێتە (13.5 ملیار ساڵ). 

"د.حسب النبی" ئاماژەی بەوە كردووە كە تائێستا نەگەیشتووەتە دابەشكردنی شەش قۆناغەكەی بەدیهێنانی گەردوون. هەموو لێكۆڵینەوەكان لەدەوری دیاریكردنی تەمەنی گەردوون دەسوڕێنەوە لە تەقینەوە گەورەكەوە، بەڕێگای جیاواز و بەڕای جیاوازەوە. كۆمەڵێك زانا تەمەنی گەردوون بەپێی دیاردەی كشانی گەردوون و لادانی ڕووەو سوور بە1(0 -18 ملیار ساڵ) دیاریدەكەن. هەندێك زانای تر بە دوو ڕێگە ناوكیە جیاوازەكەی هەریەكە لە زانایان (فاولار) و (هابل) تەمەنی گەردوون بە (13 یان 15 ملیار ساڵ) دیاریدەكەن، ئەمڕۆش تەمەنی زەوی بە (13.7ملیار)