ماڵپەری قورئانی پیرۆز

خەو سوننەتێكی زیندوویەتی و ژیانە، پێویستییەكی مرۆڤە وەك هەر بوونەوەرێكی زیندوو، بۆ پشووی جەستە و هزر و دڵی، تا بتوانێت بە عەزیمەت و چالاكی بەردەوام نوێبووەوە ژیانی بگوزەرێنێت. 

لە ئایەتەكانی قورئانی پیرۆزدا و بەنمایشكردنی هەندێك لە سیفەتەكانی ڕوونكردنەوەی ڕاستی خەو دەبینرێت و ئاماژەش بە چۆنێتی ڕوودان و نەمانی. لەسورەتی (النبأ)دا خوای گەورە دەفەرموێت:{وَجَعَلْنَا نَوْمَكُمْ سُبَاتًا (9)} [النبأ] واتە: خەوتنمان بۆ نەكردون بەهۆی سرەوتن؟ 

ئایەتە پیرۆزەكە پێناسەی خەو بەسرەوتن و لەهۆشخۆچوون و بێهۆشی دەكات، لەهۆشخۆچوون جۆرێكە لە خاوبوونەوەی لەش (إسترخا‌و) كە حاڵەتێكی نەخۆشیە، بەڵام خەو غەریزەیەكی سروشتیە... ڕووە لێكچووەكانی ئەم دوو حاڵەتەش زۆرن، لە گرنگترینیان ئەوەیە كە مرۆڤ لە هەردوو حاڵەتەكەدا وەڵامدانەوەی نابێت بۆ ئاگاداركەرەوە دەرەكییەكانی وەك دەنگەكان یان هەستە جیاوازەكانی وەك بەركەوتن و ئازار و گەرمی، تەنها مەگەر ئەو هەستانە بگەنە پلەیەكی دیاریكراو لەتوندیاندا بەگوێرەی پلەی لەهۆشخۆچوونەكە یان خەوتنەكە... وەك چۆن لە هۆشخۆچوون چەند پلەیەكی هەیە، وەك حاڵەتی پێش لە هۆشخۆچوون و لەهۆشخۆچونی سادە و لەهۆشخۆچونی قوڵ. بەهەمان شێوە خەونیش چەند پلەیەكی هەیە وەك قۆناغی باوێشكدان، خەوی ڕووكەش و پاشان خەوی قوڵ، هەروەها چوونە نێو قوڵایی خەوەوە لەكەسێكەوە بۆ كەسێكی تر دەگۆڕێت. 

لە خاڵە هاوبەشەكانی تری خەو و لەهۆشخۆچوون ئەوەیە كە كۆئەندامە زیندەگییە بنەڕەتییەكانی وەك هەناسەدان و سوڕی خوێن و دڵ و گورچیلە لەحاڵەتی لەهۆشخۆچووندا لە كاركردن بەردەوام دەبن، وەك چۆن لەكاتی خەوتنیشیاندا كاریان بەرەوام دەبێت. 

دەربارەی چۆنیەتی خەولێكەوتن دەكرێت ڕوونبكرێتەوە لەو وتەیەی پەروەردگارەوە كە دەربارەی (أصحاب الكهف) دەفەرموێت:{فَضَرَبْنَا عَلَى آذَانِهِمْ فِي الْكَهْفِ سِنِينَ عَدَدًا (11)} [الكهف] واتە: پەردەمان هێنا بەسەر گوێیاندا (تاكو بە ئارامی) چەندەها ساڵ لە ئەشكەوتەكەدا بۆ خۆیان (بە خەوتویی) بمێننەوە. 

بۆ سازدانی كەشی خەولێكەوتن پێویستە سەرجەم ئاگاداركەرەوە دەرەكییەكان نەمێنن كە لە ڕێگای هەستە جیاوازەكانەوە بۆ مێشكی مرۆڤ دەگوێزرێنەوە، چونكە كاتێك ئەو ئاگاداركەرەوانە كەم دەبنەوە، یاخود نامێنن، فرمانەكانی مێشك و چالاكییەكانی كەمدەبنەوە یاخود نامێنن، گرنگترین ئەو هەستانەش بە پلەی یەكەم هەستی بیستن پاشان بینین و ئاگاداركەرەوە هەستی و ئازاریەكانن... 

خوای گەورە هەواڵی ئەوەی داوە كە ڕێگای هەستانەوەی خەڵكی لەگۆڕەكانیانەوە لەپێش حەشركردندا بە دەنگێكی گەورەی كتوپڕ دەبێت، وەك دەفەرموێت: {وَنُفِخَ فِي الصُّوڕ فَإِذَا هُمْ مِنَ الْأَجْدَاثِ إِلَى رَبِّهِمْ يَنْسِلُونَ (51) قَالُوا يَا وَيْلَنَا مَنْ بَعَثَنَا مِنْ مَرْقَدِنَا هَذَا مَا وَعَدَ الرَّحْمَنُ وَصَدَقَ الْمُرْسَلُونَ (52) إِنْ كَانَتْ إِلَّا صَيْحَةً وَاحِدَةً فَإِذَا هُمْ جَمِيعٌ لَدَيْنَا مُحْضَرُونَ (53)} [يس]، واتە: هەر كە فوو دەكرێت بە (صور) دا هەموان لە گۆڕەكانیان دێنە دەرەوە بەرەو (گۆڕەپانی تایبەت) بۆ لای پەروەردگار بەپەلە دەچن (بە سەرسامیەكی زۆرەوە) دەڵێن: ئەوە كێ ئێمەی خەبەر كردەوە؟ كێ ئێمەی زیندووكردەوە؟ كێ ئێمەی لەشوێنی ڕاكشانمان لەگۆڕەپانەكانمان دەرهێنا؟ (ئەوسا باوەڕداران یان فریشتەكان یان خوای میهرەبان) دەفەرموێت: ئەمە بەڵێنی خوای میهرەبانەو پێغەمبەرانیش (لە هەواڵدانی ئەو ڕۆژە) ڕاستیان كردووە، ئینجا دەنگێكی گەورەی كتوپڕ پێش دێت، ئەوسا ئیتر هەموویان لای ئێمە ئامادە دەبن.

لە سیفەتەكانی خەوتن ئەوەیە كەسی خەوتوو ناتوانێت مەزەندەی ئەو كاتە بكات كە بە خەوتویی تێیپەڕاندووە، قورئانی پیرۆزیش ئاماژەی بەم ڕاستیەش داوەو دەفەرموێت:{وَكَذَلِكَ بَعَثْنَاهُمْ لِيَتَسَاءَلُوا بَيْنَهُمْ قَالَ قَائِلٌ مِنْهُمْ كَمْ لَبِثْتُمْ قَالُوا لَبِثْنَا يَوْمًا أَوْ بَعْضَ يَوْمٍ قَالُوا رَبُّكُمْ أَعْلَمُ بِمَا لَبِثْتُمْ فَابْعَثُوا أَحَدَكُمْ بِوَڕقِكُمْ هَذِهِ إِلَى الْمَدِينَةِ فَلْيَنْظُرْ أَيُّهَا أَزْكَى طَعَامًا فَلْيَأْتِكُمْ بِڕزْقٍ مِنْهُ وَلْيَتَلَطَّفْ وَلَا يُشْعِرَنَّ بِكُمْ أَحَدًا (19)} [الكهف]، واتە: هەر بەوشێوەیەی (كە بە دەسەڵاتی خۆمان خەومان لێخستن) خەبەرمان كردنەوە تا (لە ماوەی خەوتنەكەیان) لەیەكتر بپرسن، یەكێكیان هاتەگفت و وتی: باشە ئێوە وادەزانن چەند خەوتون (هەندێكیان) وتیان ڕۆژێك یان كەمتر لە ڕۆژێك خەوتوین... 

لەڕاستیدا ماوەیەكی زۆر زیاتر بە خەوتویی مابوونەوە، وەك لە ئایەتێكی تری سورەتی (الكهف) دا ئاماژەی پێدراوە:{وَلَبِثُوا فِي كَهْفِهِمْ ثَلَاثَ مِائَةٍ سِنِينَ وَازْدَادُوا تِسْعًا (25)} [الكهف]واتە: سێ سەد ساڵی تەواوی (هەتاوی) لە ئەشكەوتەكەیاندا مانەوە (ئەگەر بەساڵی مانگی حسابی بكەی) نۆساڵی تریشی لەسەرە. 

هەروەها كەسی خەوتوو بە سەرجەم هەستەكانیەوە بەتەواوی لە دەوروبەری دادەبڕێت، بەتەواوی وەك ئەوەی مردبێت... لە قورئانی پیرۆزیشدا چەندین ئایەت هەن خەو بە مردنێكی كاتی دەچوێنن... وەك خوای میهرەبان دەفەرموێت:{وَهُوَ الَّذِي يَتَوَفَّاكُمْ بِاللَّيْلِ وَيَعْلَمُ مَا جَرَحْتُمْ بِالنَّهَاڕ ثُمَّ يَبْعَثُكُمْ فِيهِ لِيُقْضَى أَجَلٌ مُسَمًّى ثُمَّ إِلَيْهِ مَرْجِعُكُمْ ثُمَّ يُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ (60)} [الأنعام] واتە: هەر ئەو زاتەیە كە بەشەو خەوتان لێدەخات و دەتانمرێنێت، هەروەها دەزانێت لە ڕۆژیشدا چ كارو كردەوەیەك ئەنجام دەدەن، هەموو ڕۆژێك ژیانتان پێدەبەخشێ‌ و زیندووتان دەكاتەوە تا وادەی دیاریكراو. 

پەروەردگار دەفەرموێت: {اللَّهُ يَتَوَفَّى الْأَنْفُسَ حِينَ مَوْتِهَا وَالَّتِي لَمْ تَمُتْ فِي مَنَامِهَا فَيُمْسِكُ الَّتِي قَضَى عَلَيْهَا الْمَوْتَ وَيُرْسِلُ الْأُخْرَى إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ (42)} [الزمر] واتە: هەر خوایە كە لەكاتی مردندا گیان و (رۆح) دەگرێتەوە، هەروەها ئەو كەسەش كە لە خەوەكەیدا نامرێت (هەرخوا بۆی دەنێرێتەوە)، جا ئەو كەسەی خوا بڕیاری مردنی دابێت ڕۆحەكەی دەگرێتەوە و (ناگەڕێتەوە بۆ لاشەی) ئەو كەسەش كە ڕۆژی تەواو نەبوبێت دەینێرێتەوە بۆی تا كاتێكی دیاریكراو، بەڕاستی ئا لەو دیاردانەدا بەڵگەو نیشانەی زۆر هەیە بۆ كەسانێك كە تێفكرن و بیربكەنەوە. 

لەڕاستیدا ئەم لێكچواندنەی نێوان خەو و مردن زیاتر زیندووبوونەوەی پاش مردن لە بیری مرۆڤدا دەچەسپێنێت. 

لەكۆتاییدا ئەوە دووبارە دەكەینەوە كە خەو پێویستیەكی هەموو بوونەوەرێكی زیندووە، بەڵام لە جیاوازییە گرنگەكانی نێوان زاتی پەروەردگار لەگەڵ مرۆڤ و سەرجەم بوونەوەرە زیندووەكان ئەوەیە كە خوای گەورە هەرگیز خەو و وەنەوز نایباتەوە.{اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ لَا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَلَا نَوْمٌ لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ مَنْ ذَا الَّذِي يَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَلَا يُحِيطُونَ بِشَيْءٍ مِنْ عِلْمِهِ إِلَّا بِمَا شَاءَ وَسِعَ كُرْسِيُّهُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَلَا يَئُودُهُ حِفْظُهُمَا وَهُوَ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ (255)} [البقرة] واتە: خوا زاتێكە كە جگە لەو خوایەكی تر نییە و ئەو هەمیشە زیندووە و چاودێر و ئاگادارە (بەسەر دروستكراوەكانیدا) نە وەنەوز دەیباتەوە و نە خەو زۆری بۆ دەهێنێت.