ئاماری ماڵپەر
ته‌فسیری ئاسان دابه‌زێنه
خوێندنەوەو تەفسیری قورئانی پیرۆز
- بۆ خویندنه‌وه‌ى قورئان و گوێ گرتن له هه‌ر قورئانخوێنێک کلیک لێره بکه
- بۆ گوێ گرتن له قورئان و خوێنه‌وه‌ى وبینینى ته‌فسیره‌که‌ى پێکه‌وه به‌کوردى و زمانه جیهانیه‌کان کلیک لێره بکه
میوه‌و به‌رو بوومه‌کانى ناوبه‌هه‌شت
به‌هه‌شت جۆره‌ها میوه‌ى تیایه,وه‌کو خواى گه‌وره ده‌فه‌رموێت: [...... وَلَهُمْ فِيهَا مِن كُلِّ الثَّمَرَاتِ وَمَغْفِرَةٌ مِّن رَّبِّهِمْ]{محمد : 15}. وه هه‌موو جۆره میوه‌یه‌کى خۆشى تیایه که مرۆڤ حه‌زو ئاره‌زووى بکات وه‌کو خواى گه‌وره ده‌فه‌رموێت: [وَفَوَاكِهَ مِمَّا يَشْتَهُونَ ]{المرسلات : 42]. وة هةروةها دةفةرمويَت: [وَفَاكِهَةٍ كَثِيرَةٍ 32 لَّا مَقْطُوعَةٍ وَلَا مَمْنُوعَةٍ ]{الواقعة : 32-33}واته: (به‌روبومه‌که‌ى به‌رده‌وامه و گه‌ر لێ ى بکه‌یته‌وه ته‌واو بوونى به‌سه‌ردا نایه‌ت),وه ده‌فه‌رموێت: [وَفَاكِهَةٍ مِّمَّا يَتَخَيَّرُونَ ]{الواقعة : 20} [وَبَشِّڕ الَّذِين آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْڕي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ كُلَّمَا رُزِقُواْ مِنْهَا مِن ثَمَرَةٍ رِّزْقاً قَالُواْ هَـذَا الَّذِي رُزِقْنَا مِن قَبْلُ وَأُتُواْ بِهِ مُتَشَابِهاً وَلَهُمْ فِيهَا أَزْوَاجٌ مُّطَهَّرَةٌ وَهُمْ فِيهَا خَالِدُونَ ]{البقرة : 25}. له ئیبن عه‌باسه‌وه (رض) ده‌یگێڕێته‌وه که پێغه‌مبه‌ر(صلى الله عليه وسلم) فه‌رموویه‌تى: ((ليس في الجنة شئ يشبه ((ما)) فی الدنیا الا الاسماو))(214)أخرجه:ابونعیم((صفة الجنة))(2/21) واته: ((هیچ شتێک نى یه له‌به‌هه‌شتدا له‌شتانى دونیا بچێت ته‌نها ته‌نها له ناودا وه‌ک یه‌کن)).
وه به‌روبومى دنیا نزیکه له به‌روبومى به‌هه‌شت بچێت: ئه‌بو موساى ئه‌شعه‌رى (رض) ده‌یگێڕێته‌وه فه‌رموویه‌تى: ((اهبط الله ادم عليه السلام من الجنة وعلمه صنعة كل شئ وزوده من ثمار الجنة, فثماركم هذه من ثمار الجنة غير أنها تتغير وتلك لاتتغير))((215))اخرجه: الگبری ((التفسير))(1/393)وقال محققه احمد محمد شاکر. واته: ((خواى گه‌وره ئاده‌مى له‌به‌هه‌شت دابه‌زانده سه‌ر زه‌وى, وه دروست کردنى هه‌موو شتێکى فێرکرد وه له‌به‌روبومى به‌هه‌شتى پێ به‌خشى,وه ئه‌و به‌روبومه‌ى دونیایى ئێوه له‌به‌روبومى ناو به‌هه‌شته به‌لآم به‌روبومه‌کانى دونیا ده‌گوَڕێت و خراپ ده‌بێت و له‌ناو ده‌چێت به‌لآم,به‌روبومه‌کانى ناوبه‌هه‌شت گۆڕانى به‌سه‌ر دانایه‌ت و له‌ناو ناچێت)).
وه نیشته‌جێیانى به‌هه‌شت له هه‌موو ئه‌و میوانه ده‌خۆن و زۆر به‌تام وچێژن,وه‌کو خواى گه‌وره ده‌فه‌رموێت [يَدْعُونَ فِيهَا بِكُلِّ فَاكِهَةٍ آمِنِينَ ][الدخان : 55] وه ئه‌وان زۆر ڕازین به‌و ژیانه‌و به‌و شێوه ئاسانه‌ى که ئه‌و خواردنانه‌یان تیادا ده‌ست ده‌که‌وێت,وه‌کو خواى گه‌وره ده‌فه‌رموێت: [فَهُوَ فِي عِيشَةٍ رَّاضِيَةٍ 21 فِي جَنَّةٍ عَالِيَةٍ22 قُطُوفُهَا دَانِيَةٌ 23]{الحاقة: 21-23}وه له هه‌ر جۆره میوه‌یه‌ک دوو توخم ده‌خۆن وه‌کو خواى گه‌وره ده‌فه‌رموێت: [ فِيهِمَا مِن كُلِّ فَاكِهَةٍ زَوْجَانِ ][الرحمن : 52] وه به‌روبومى به‌هه‌شت زۆر گه‌وره‌یه وه به‌رزتره به‌سه‌ر به‌روبومى دونیادا له‌خواردن و بۆن و ڕه‌نگ و قه‌باره‌یداو... وه یه‌کیک له‌وانه دره‌ختى (نةبك) که له دونیادا به‌بچوکى ده‌بینرێت به‌لآم نه‌بکى ناو به‌هه‌شت پێغه‌مبه‌رى خوا ڕوونى ده‌کاته‌وه که گه‌وره‌ن وه‌ک ده‌فه‌رموێت: ((... واذا ورقها مثل اذان الفيلة واذا نبقها مثل قلال هجر))(216)اخرجه:البخاری ((الصحيح)(3207). واته: ((گه‌ڵاكانی به‌ئه‌ندازه‌ی گوێچگه‌ی فیله‌و وه‌نه‌بكه‌كه‌ش وه‌كو كوپه‌ڵه‌كانی هه‌جه‌ر وایه)).
وه هه‌روه‌ها ئه‌و هێشوه‌ترێیانه تۆ له‌دونیادا به‌بچوکى ده‌یانبینیت به‌لآم له‌ناو به‌هه‌شتدا پێغه‌مبه‌ر(صلى الله عليه وسلم) بۆمان وه‌سف ده‌کات که زۆر گه‌وره‌یه ده‌فه‌رموێت: ((قام اعرابی الى رسول الله(صلى الله علية وسلم) فقال: فیها عنب یارسول الله؟ قال: ((نعم)), قال: ما عڤم العنقود منها؟ قال: ((مسيرة شهر للغراب الابقع لايقع ولاينثني ولايفتر)), قال فما عڤم الحبه منه؟ قال: هل ژبح أبوک تیسا من غنمه قگ عڤیما؟))قال: نعم, قال: فسلخ اهابه فاعگاه امک, وقال: ادبغی لنا هژا, ((ثم افري لنا منه)) دلوا نروی به ماشیتنا))؟ ققال فما عظم الحبة منه؟ قال: هل ذبح أبوك تيسا من غنمه قط عظيما؟))قال: نعم, قال: فسلخ اهابه فاعطاه امك, وقال: ادبغي لنا هذا, ((ثم افري لنا منه)) دلوا نروي به ماشيتنا))؟ قال: نعم, قال: فان تلك الحبة تشبعني وأهل بيتي؟ قال: ((نعم وعامة عشيرتك))(217)هخرجة:الطبراني ((المعجم الكبير))(17/126) .. واته: ((ئه‌عرابى یه‌ک هاته لاى پێغه‌مبه‌ر(صلى الله عليه وسلم) وتى: ئه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا ئایا ترآ له‌ناو به‌هه‌شتدا هه‌یه؟ پێغه‌مبه‌ر(صلى الله عليه وسلم) فه‌رمووى: ((بةلَآ)) ئینجا ئه‌عرابیه‌که وتى: باشه گه‌وره‌یى هێشووه‌کانى چه‌ندن؟ پێغه‌مبه‌ریش(صلى الله عليه وسلم) فه‌رمووى: ((ماوه‌ی ڕێ ڕۆیشتن و فڕینی یه‌ك مانگی قه‌له‌ڕه‌شیكی په‌ڵاویه كه‌له‌فرێندا بێ توانا نه‌بێت و نه‌كه‌وێت)) ئینجا وتى: گه‌وره‌یى ده‌نکه‌کانى ترێکه چه‌نده؟ پێغه‌مبه‌ر(صلى الله عليه وسلم) فه‌رمووى: ئایا قه‌ت باوکت به‌رانیکى گه‌وره‌ى له مه‌ڕومالآته‌که‌ى سه‌ر بڕیوه))؟ وتى به‌ڵێ, فه‌رمووى: ئه‌نجا که‌وڵى کردووه‌و داویه‌تیه ده‌س دایکت و وتوویه‌تى ئه‌م پێسته‌مان بۆ چاک بکه و سه‌تلێکمان بۆ لێ دروست بکه تامه‌ڕه‌کانمانى پێ ئاو بده‌ین؟ پاشان ده‌شته‌کیه‌که وتى: به‌ڵێ که‌واته ئه‌و ده‌نکه خۆم و هه‌موو خێزانه‌که‌م تێر ده‌کات, پێغه‌مبه‌ر(صلى الله عليه وسلم) فه‌رمووى: (به‌ڵێ خۆت و سه‌رجه‌م خزم و هۆزه‌كه‌ت تێر ده‌كات)).
وه خواردنى ناو به‌هه‌شت بڕانه‌وه‌و له‌ناوچوونى به‌سه‌ردا نایه‌ت,وه‌کو له‌فه‌رمووده‌که‌ى ئیبن و عه‌باسدا (رض) هاتووه که پێغه‌مبه‌ر(صلى الله عليه وسلم) فه‌رموویه‌تى: ((... اني رأيت الجنة _ أو أريت الجنة, فتناولت منها عنقودا, ولو أخذته لأكلتم منه ما بقيت الدنيا))(218) . واته : ((به‌هه‌شتم پێ نیشان درا ده‌ستم برد بۆ هێشویه‌ك ترێ, گه‌ر بم هێنایه لێتان ده‌خوارد هه‌تا كۆتایی دونیا و قه‌ت ته‌واو نه‌ده‌بوو )) له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ئه‌و داره سیدره دڕکاویانه ده‌بێته خواردنێکى ڕه‌نگ جۆراوجۆر بۆ ئه‌هلى به‌هه‌شت , له ئه‌بی ئومامه‌وه(رض) ده‌یگێڕێته‌وه که پێغه‌مبه‌ر(ص) فه‌رموویه‌تى: (({في سدر مخضود} قال : يخضد الله شوكة فيجعل مكان كلّ شوكة ثمرة ، فانها تنبت ثمرا تفتق الثمرة منها عن اثنين و سبعين لونا من طعام ما منها لونٌ يشبه الآخر ))(219)اخرجه: الحاکم ((المستدرك))(2/476)وصححه و وافقه الذهبی . ده‌فه‌رموێت :خواى گه‌وره دڕکه‌که‌ى نه‌رم ده‌کات وه ده‌یشکێنێت وه له‌جیاتى هه‌ر دڕکێک به‌روبومێک داده‌نێت له‌و به‌روبومه حه‌فتا و دوو جۆر خواردن دروست ده‌کات که هیچی له‌وى تر ناچێت....)). له ڕیوایه‌ته‌که‌ی عه‌تبه‌ى کوڕى عه‌بد سه‌له‌میدا (رض)ده‌فه‌رموێت : ((جاء أعرابي فقال : يا رسول الله (ص) اسمعك تذكر ي الجنة شجرة لا أعلم اكثر شوكا منها – يعني الطلح – فقال رسول الله (ص): ((فان الله يجعل مكان كل شوكة منها ثمرة مثل خصوة التيس الملبود فيها سبعون لونا من الطعام لا يشبه لون أخر ))(220)اخرجة: الطبراني ((المعجم الكبير))(17/318)(130).. واته: ((ده‌شته‌کی یه‌ک هات بۆ لای پێغه‌مبه‌ری خوا (صلی الله علیه وسلم) وپێ ی وت: ئه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا (صلی الله علیه وسلم) لێت ده‌بیستم باسی دره‌ختێک ده‌که‌یت له به‌هه‌شتدا,هیچ دره‌ختێک نازانم دڕکی له‌وه زۆرتر بێت؟ پێغه‌مبه‌ر(صلی الله علیه وسلم) فه‌رموو: ((خوای گه‌وره له جیاتی هه‌موو دڕكێك له دڕكه‌كانی میوه‌یه‌ك داده‌نێت حه‌فتا جۆر خواردنی جۆراو جۆری تێدایه وه هیچیان له‌وی تریان ناچێت)).
وه خورماى به‌هه‌شت وه‌کو خورماى دنیا نی یه,له‌ئیبن و عه‌باسه‌وه ده‌یگێڕێته‌وه که پێغه‌مبه‌ر فه‌رموویه‌تى: ((نخل الجنة ...وثمرها امثال القلال والدلاء, أشد بياضا من اللبن, وأحلى من العسل , وألين من الزبد, ليس فيها عجم ))(221)اخرجه: وابن أبی شیبه (35093) وقال محققه: اسناده صحیحموفوق. واته :((خورمای به‌هه‌شت ...به‌روبوومه‌كه‌ی به‌ئه‌ندازه‌ی كوپه‌ڵه و دۆڵچه‌كان ده‌بن,كه له‌شیر سپی ترن وه‌له‌هه‌نگوین شیرین ترن وه له‌كه‌ره نه‌رمترن وه ناوكیشیان تێدا نی یه)).
وه به‌هه‌شتیه‌کان به‌و شێوه‌یه‌ى که خۆیان ئاره‌زوویان لێ یه له‌به‌روبوومى به‌هه‌شت ده‌خۆن , به‌رائى کوڕى عازه‌ب (ض)ده‌فه‌رموێت :((ان أهل الجنة يأكلون من ثمار الجنة قياما وقعودا و مضطجعين على أي حال شاءوا))(222)اخرجه:البیعقی موقوفا فی ((البعث))رقم(212)باسناد حسن-کما قال المنذری ((الترغيب))(4/971) . واته : ((ئه‌هلی به‌هه‌شت له به‌روبوومی به‌هه‌شت ده‌خۆن به‌دانیشتنه‌وه و به‌پێوه‌و وه‌به پاڵكه‌وتنه‌وه‌و چۆن خۆیان بیانه‌وێت)) وه گژوگیای ناو به‌هه‌شت بۆنیان خۆشه به‌تایبه‌تی گوڵه ڕێحانه,عه‌بدوڵای کوڕی عومرو(رچ) ده‌یگێرێته‌وه که پێغه‌مبه‌ر(صلی الله علیه وسلم) فه‌رموویه‌تی:((سيد ريحان أهل الجنة الحناء ))(223)اخرجه:الگبرانی ((المعجم الكبير))(3677) .واته: ((...گه‌وره‌ی ڕیحانه‌ی ئه‌هلی به‌هه‌شت دارخه‌نه‌یه...)).
دره‌خته‌کانى به‌هه‌شت ده‌ڕوێت به زیکر کردن له‌دونیادا: پێغه‌مبه‌ر(صلى الله عليه وسلم) ده‌فه‌رموێت: ((من قال سبحان الله العظيم وبحمده,غرست له نخلة (في رواية شجرة) فی الجنه))(224)اخرجه:احمد ((المسند))(3/440) . واته: (هةركةسيَك بليَت (سبحان الله العظيم و بحمده) دارخورمایه‌ک (يان درةختيَكى) بۆ ده‌ڕوێت له‌ناو به‌هه‌شت دا)) له‌ڕیوایه‌تێکى تردا عه‌بدولاى کوڕى عه‌مرو(رض) ده‌یگێڕێته‌وه که پێغه‌مبه‌ر(صلى الله عليه وسلم) فه‌رموویه‌تى: ((اكثروا من غرس الجنة, فانه عذب ماؤها طيب ترابها, فاكثروا من غراسها: لاحول ولا قوة الا بالله))(225)اخرجه:الگبرانی ((المعجم الكبير)) (13354) .واته: ((چاندنی دره‌خته‌كانتان زۆر بكه‌ن له به‌هه‌شتدا,چونكه ئاوه‌كه‌ی سازگاره‌و خاكه‌كه‌ی پاك و به‌پیته و ژماره‌ی دره‌خته‌كانی زیاد ده‌بێت به زۆر وتنه‌وه‌ی ((لا حول ولا قوة الا بالله)). له‌ڕیوایه‌تێکى تردا ئیبن مه‌سعود(رض) ده‌یگێڕێته‌وه وه‌له پێغه‌مبه‌ره‌وه(صلى الله عليه وسلم) ده‌فه‌رمووێت: ((لقيت ابراهيم ليلة اسري بي, فقال: يامحمد: اقرأ أمتك مني السلام واخبرهم ان الجنة طيبة التربة عذبة الماء, وان غراسها: سبحان الله والحمدلله ولا اله الا الله والله اكبر))(226)اخرجه: احمد ((المسند)) (5/418) . واته: ((له‌و شه‌وه‌ى که‌تیایدا شه‌و ڕه‌ویم پێکرا گه‌یشتم به ئیبراهیم وتى: ئه‌ى محمد سه‌لامى من بگه‌ێنه به ئومه‌ته‌که‌ت وه هه‌واڵیان بده‌ڕى که به‌هه‌شت خاکه‌که‌ى به‌پیته و ئاوه‌که‌شى شیرینه,و چاندنى دره‌خته‌کانى به وتنى:
له‌ڕیوایه‌تێکى تردا ئه‌بو هوڕه‌یڕه(رض) ده‌یگێڕێته‌وه و ده‌فه‌رمووێت: ((ان رسول الله (صلى الله عليه وسلم) مربه وهو یغرس غرسا, فقال: ((يا اباهريرة ما الذي تغرس؟)) قلت: قلت: غراسا لی, قال: ((الا ادلك على غراس خير لك من هذا؟)) قال: بلى یارسول الله: قال: ((قل سبحان الله والحمدلله ولااله الا الله والله اكبر, يغرس لك بكل واحدة شجرة في الجنة))(227)اخرجه: ابن ماجه ((السنن)) (3807) . واته: ((پێغه‌مبه‌ر(صلى الله عليه وسلم) تێپه‌ڕى به‌لایدا و ئه‌و چه‌ند نه‌مامێکى به‌ده‌سته‌وه بوو ده‌یچاندن و پێغه‌مبه‌ر(صلى الله عليه وسلم) پآ ى فه‌رموو: ((ئه‌ی ئه‌بو هوڕه‌یڕه ئه‌وه چی ده‌چێنیت؟)) منیش وتم: چه‌ند نه‌مامێکى خۆمه,پێغه‌مبه‌ر(صلى الله عليه وسلم) فه‌رمووى: ((ئایا پێت ڕاگه‌ینم شتێك له‌وه چاكتره بۆ تۆ كه‌بیچێنیت؟)) ئه‌ویش وتى: به‌ڵێ ئه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا پێم بڵێ,پێغه‌مبه‌ریش(صلى الله عليه وسلم) فه‌رمووى: (( بلَىَ: سبحان الله و الحمدلله و لا اله الا الله والله اكبر)),به‌هه‌ر یه‌کێک له‌و زیکرانه دره‌ختێکت له‌ناو به‌هه‌شتدا بۆ ده‌چێنرێت)).