ماڵپەری قورئانی پیرۆز

ئه‌بو به‌کر صدیقی ... نوسینگه‌ى ته‌فسیر....پێویسته‌ ئه‌و ئادابانه‌ ڕه‌چاو بکرێن و بکرێن:......١) هه‌ڵنه‌گرتنى ناوى خوا له‌گیرفان و باخه‌ڵدا له‌کاتى چونه‌ سه‌رئاودا. چونکه‌ ئه‌نه‌س ره‌حمه‌تى خواى لێبێت فه‌رموویه‌تى: ((كانَ رَسُولُ الله sإذا دَخَلَ الْخَلاءَ وَضَعَ خاتَمَهُ))([1]) واته‌: پێغه‌مبه‌ر sهه‌رکاتێ بچوایه‌ بۆ ده‌ست به‌ئاو گه‌یاندن ئه‌نگوستیله‌که‌ى دا ده‌نا. چونکه‌ ناوى پیرۆزى (الله) ى له‌سه‌ر نوسرا بۆوه‌.

٢) له‌سه‌ر ئاوده‌ست نابێ ناوى (الله) جل جلاله‌ بگوترێ به‌زوبان، به‌لآم به‌دل قه‌یدێ ناکا، وه‌لآمى سه‌لامیش نابێ بداته‌وه‌، ئه‌گه‌ر پشمى به‌دڵ ناوى خوا دێنێ نه‌ک به‌زوبان.([2])

٣) له‌کاتى سه‌رئاودا پێویسته‌ خۆت داپۆشیت و دوور بکه‌وێته‌وه‌ له‌خه‌ڵک، چونکه‌ (مغيرةى كوڕى شعبة) ده‌ڵێ من له‌سه‌فه‌ر له‌گه‌ڵ پێغه‌مبه‌ردا دخ  بووم ،که‌ ده‌چوو بۆ سه‌رئاو، زۆر دوور ده‌که‌وته‌وه‌، هه‌تا هیچ که‌س نه‌یان ده‌بینى.([3])

٤) له‌کاتى سه‌رئاودا نابێ ڕوو بکرێته‌ قیبله‌ ، له‌ ده‌شت و سه‌حرادا پشت بکرێته‌ قیبله‌ نه‌ک له‌خانوبه‌ره‌دا، چونکه‌ پێغه‌مبه‌رsفه‌رموویه‌تى ((إذا أَتَيتُمُ الغائِطَ فَلا تَسْتَقْبِلُوا القبلةَ ولا تَسْتَدْبِروُها ببَوْل ولاغائط ولكنْ شَڕّقواْ أوغَڕّبُوا)).([4])واته‌ هه‌رکاتێ چونه‌ سه‌رئاوده‌ست ڕو له‌ (قيبلة) مه‌که‌ن، پشتیشى تێ مه‌که‌ن به‌میزو پیسایى، به‌ڵکو ڕوو له‌ رۆژهه‌لآت و ڕۆژئاوا بکه‌ن.

٥) چوونه‌ شوێنى سه‌رئاو به‌دانانى قاچى چه‌پ، چوونه‌ ده‌ره‌وه‌ش به‌دانانى قاچى ڕاست، ئه‌م دوعایه‌ش بخوێنه‌، که‌ پێغه‌مبه‌ر(دخ) ده‌یخوێند ئه‌ویش ئه‌وه‌یه‌: ((اللهمّ اني أعوذ بك من الخُبُثِ والخبائث)).([5])واته‌: خوایه‌ من خۆم ده‌پارێزم له‌ شه‌یتانه‌ نێرو مێیه‌کان.

٦) وتنى (غفرانك) وه‌ (الحمد لله الّذى اذْهَبَ عنّي الأذى وعافاني) له‌دواى ده‌رچوون له‌ سه‌رئاوده‌ست ، چونکه‌ له‌پێغه‌مبه‌ر sده‌گێڕنه‌وه‌ (كانَ إذا خَرَجَ مِن الخَلاء قال غُفرانَكَ).([6])

واته‌: خوایه‌ بم بووره‌و لێم خۆشبه‌ وه‌ پێغه‌مبه‌ر ده‌ى فه‌رموو: (الحمد لله الذي أَذْهَبَ عنّي الأذى وعافانى).([7])  واته‌: سوپاس بۆ ئه‌و خوایه‌ى که‌ ئه‌زیه‌ت و ناخۆشى لێ لابردم و منى خسته‌ خۆشیه‌وه‌.

٧) بێده‌نگ بوون له‌سه‌ر ئاوده‌ست ، چونکه‌ پێغه‌مبه‌ر (دخ) فه‌رموویه‌تى: ((لا يَخْرُجِ الرَجُلان يَضْڕبان الغائط كاشِفَيْ عَوْڕتيهما يتحدثان، فأنّ اللهّ يَمْقُتُ عَلى ذلك)).([8])واته‌ دوو نه‌فه‌ر نه‌چنه‌ سه‌ر ئاوده‌ست و عه‌وره‌تى خۆیان بۆ یه‌کترى ده‌رخه‌ن و ده‌ست که‌ن به‌قسه‌ کردن، چونکه‌ له‌سه‌ر ئه‌مه‌ لێیان توڕه‌ ده‌بێت.

٨) به‌کارهێنانى سیواک له‌کاتى ده‌ستنوێژگرتندا، چونکه‌ پێغه‌مبه‌ر فه‌رموویه‌تى: ((لولا أَنْ أشُقَّ على أُمّتي لَأمَرْتُهُمْ بالسواك عند كلِّ وضُوءٍ)).([9])

٩) له‌کاتى شۆرین و مه‌سح کردندا ده‌ست پێکردن به‌لاى ڕاسته‌دا، واته‌: لاى ڕاست و ده‌ست و قاچى ڕاست پێش بخرێ به‌سه‌ر لاى چه‌پدا؟ چونکه‌ پێغه‌مبه‌رsواى کردووه‌.

١٠) میانه‌ڕه‌وى له‌ ئاو سه‌رف کردندا و ئاو به‌بێ سود سه‌رف نه‌کرێ، چونکه‌ سه‌عد گوتویه‌تى: ده‌ست نوێژم هه‌ڵگرت پێغه‌مبه‌ر (دخ) هات به‌لام داو پێى گوتم: ئیسراف مه‌که‌، گوتم: ئه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا ( ص) بۆ له‌ئاودا ئیسراف هه‌یه‌؟ پێغه‌مبه‌ر(دخ) فه‌رمووى: به‌ڵێ ئیسراف هه‌یه‌ ئه‌گه‌رچى له‌سه‌ر ڕووبارێکى ڕۆیشتوو ده‌ست نوێژ بگرى (وان كُنْتَ على نهرٍ جارٍ).([10])

له‌ سێ جاریش زیاتر ئاو سه‌رف نه‌کرێ.

١١) له‌دواى ده‌ست نوێژ سوننه‌ته‌ دوعا بخوێنرێ، دوعایه‌که‌ش ئه‌وه‌یه‌، که‌ پێغه‌مبه‌ر(دخ) فه‌رموویه‌تى: (ما منكمْ مِنْ أحد يَتَوَضّأُ فيسبغ الوُضوءَ، ثم يقول: أشهد أن لا إله إلا الله وحدهُ لا شريك له، وأشهد أنّ محمداً عبدهُ ورسوله إلا فُتِحَتْ له أبوابُ الجنة الثمانية يدخل مِنْ أيها يشاء).([11])واته‌: هه‌ر که‌س ده‌ست نوێژێکى ته‌واو بگرێ و ئنجا بڵێ: ((اشهد ان لا إله إلا الله وحدهُ لا شريكلهُوأشهدُ أنّ محمداً عبدهُ ورسولهُ)). ئه‌وه‌ هه‌شت ده‌رگاکه‌ى به‌هه‌شتى بۆ ده‌کرێته‌وه‌، له‌هه‌رکامیانه‌وه‌ حه‌ز بکا ده‌چێته‌ ژووره‌وه‌.

ترمذی ئه‌م دوعایه‌شیزیاد کردووه‌:((رَبِّ إجْعَلْنِى مَنَ التّوابينَ وإجعَلْنِى مِنَ الْمُتَطَهِرين)).واته‌: خوایه‌ بم خه‌ره‌ ڕیزى تۆبه‌کاران و پاکانه‌وه‌.

١٢) له‌دواى ده‌ست نوێژه‌که‌ سوننه‌ته‌ دوو ڕکات نوێژى سوننه‌ت بکرێ، چونکه‌ پێغه‌مبه‌ر sفه‌رموویه‌تى: ((ما أحدٌ يَتَوضّأُ فيحْسُنُ الوضوء ويصلّي ركعتين يقبل بقلبه ووجهه عليهما الا وجبت له الجنة)).([12]) واته‌: هه‌رکه‌س ده‌ستنوێژێکى جوان بگرێ و دوو ڕکات نوێژ بکات به‌دڵ و به‌جه‌سته‌ ڕویان تێ بکات، ئه‌وه‌ به‌هه‌شتى پێ ئه‌درێ.

١٣) له‌دواى ده‌رچوون له‌سه‌ر ئاوده‌ست، ده‌ست به‌جێ ده‌ستت به‌ئاوو صابوون بشۆره‌، چونکه‌ پێغه‌مبه‌ر فه‌رمانى به‌کابرایه‌ک کرد ده‌ستى به‌ئاوو ئه‌شنان –گیایه‌که‌ که‌ ده‌کرێته‌ صابوون-بشوا.