ماڵپەری قورئانی پیرۆز

(پەندی گشتی‌و هەمەگیر، كە لە هەموو ڕووداوەكانی ئەو چیرۆكەدا دەردەكەوێت، ئەوەیە كە ئەو ڕاپەرینە (ڕاپەرینی عەقیدەو بیروباوەڕە) سەرەڕای هەموو ئەو كەم‌و كووڕی‌و لاوازییەی گەلەكەش، كە چیرۆكەكە لەبەردەم ئەزموونی واقیعیدا دەریخستوون‌و، سەرەڕای ئەوەی كە گەلەكەش پۆل لەدوای پۆل لە قۆناغەكانی ڕێگەكەدا لەو عەقیدەیەش دابڕاون.. سەرەڕای هەموو ئەمانەش كەچی خۆڕاگریی ئەو چەند كەسە كەمە ئیماندارەش لەسەر حەقیقەتەكە، چەندین ئەنجامی گەورەی بۆ (بنو اسرائیل) بەدیی هێناوە، وەك ئەوەی كە سەركەوتن‌و سەربەرزی‌و دەسەڵاتدارێتیی سەر خاك‌و نیشتمانیان لەدوای بەزینی ناخۆش‌و، سەرشۆڕیی ئابڕووبەرو، ئاوارەبوونی درێژخایەن‌و، سەرشۆڕیی ژێر پێ‌ی دوژمنانی خۆسەپێنە.

هەر لەڕێ‌ی تەجرەبەو ئەزموونكارییشەوە چەند پەندو وانەیەكی تری تایبەتی لەم چیرۆكەدا دەركەوتوون، كە هەموویان بەهای تەواویان بۆ كۆمەڵی موسڵمانمان لە هەموو كات‌و ساتێكدا هەیە: وەك:-

1- بێگومان حەماسەت‌و هەڵچوونی بەكۆمەڵا لەوانەیە سەركردەكان فریو بدات، ئەگەر بەشێوە ڕواڵەتییەكەی وەری بگرن، بەڵكو دەبێت بیخەنە تەرازووی تەجرەبەكارییەوە پێش ئەوەی جەنگێكی یەكلاكەرەوەی پێ‌ هەڵگیرسێنن.

چونكە كاتێك كەسانی ناسراوو پیاوماقووڵی (بەنو ئیسرائیل)‌و خاوەن بیروراكانیان چوونە لای پێغەمبەرەكەیان‌و داوای هەڵبژاردنی پادشایەكیان لێ دەكرد، تا سەركردایەتییان بكات، بۆ جەنگێك لەدژی دوژمنانیان، لەوكاتەدا پێغەمبەرەكەیان ویستی دڵنیا بێت لە ڕاستیی خواستی سووربوونیان لەسەر جەنگ‌و كوشتار، بۆیە لێی پرسین: (ئەی ئەگەر نزیك بوون لەوەی خودا بەم زوانە جەنگ‌و كوشتاری بۆ بڕیاردان‌و ئێوەش نەجەنگن‌و ئامادەی ئەو جەنگ‌و هەڵچوونەی ئێستاتان نەبوون)؟ ئەوان لە وەڵامی ئەم پرسیارەدا ناڕەزاییان بەرامبەر بۆچوونەكەی دەربڕی‌و هەڵچوون‌و حەماسەتیان گەیشتە لوتكە، بەڵام ئەم هەڵچوونە زیادەڕەوییە هێندەی نەخایاند، كە بڵێسەی دامركایەوەو لە چەند قۆناغێكی ڕێگاكەدا وردە وردە كەوتە خوارەوە.

هەرچەندە (بنو اسرائیل) مۆركێكی تایبەتییان لە شكاندنی پەیمان‌و پاشگەزبوونەوە لە بەڵێن‌و، جیابوونەوە لە نیوەی ڕێدا هەیە، بەڵام هەر چۆنێك بێت ئەم دیاردەیە، دیاردەیەكی بەشەرییەو لەهەموو ئەو دەستەو كۆمەڵانەدا هەیە، كە پەروەردەی باوەڕدارانەیان نەگەشتۆتە ئاستێكی بەرزی ڕاهێنان. لەوانەیە ئەمە تووشی سەركردایەتیی كۆمەڵێكی موسڵمان لە هەر نەوەیەكدا بێت، بۆیە باش وایە لەو حاڵەتەدا سود لە ئەزموونی (بنو اسرائیل) وەرگیرێت.

2- بێگومان هەڵسەنگاندنی هەڵچوونی ڕووكەشیی‌و خرۆشانی گڕگرتوانە لە دەروونی كۆمەڵەو تاقمەكاندا، پێویستە تەنها لەكاتی یەكەم تووش بوون‌و گرفتاریی واقیعیدا نەبیت، چونكە:-

(أ) زۆر كەس لە گەلی (بنو اسرائیل) هەر لە یەكەم ساتی جەنگ لەسەر بڕیاردانیان، ڕوویان لە جەنگ وەرچەرخاند، هەرچەندە لەسەر خواستی خۆیان جەنگیان بۆ بڕیاردراوە، تەنها ژمارەیەكی كەمیان دوای ئەو بڕیارە لەگەڵا پێغەمبەرەكەیاندا ماونەتەوە، ئەوانیش ئەو سەربازانە بوون، كە لەگەڵا (طالوت)دا بۆ جەنگ دەرچوون.

(ب) لەگەڵا ئەوەشدا زۆربەی ئەو سەربازانەش لە قۆناغی یەكەمدا لە تاقیكردنەەی ئاو خواردنەوەكەدا دەرنەچوون‌و كەوتن، كە یەكەم تاقیكردنەوەی ڕێگەیان بووەو، لە ئاوەكەیان خواردۆتەوە، تەنها ژمارەیەكی كەمیان لەو تاقیكردنەوەیەدا دەرچوون.

(ج) ئەم ژمارە كەمەش، تا كۆتایی جەنگەكە خۆڕاگر نەبوون، ئەوانیش لەبەردەم ترسی ڕاستەقینەو لەبەردەم زۆریی ژمارەی دوژمن‌و هێزی گەورەیاندا ورەیان وردە وردە ڕووخاوەو دڵەكانیان لەرزیوە.

(د) لەئاست ئەو لاوازی‌و سەركزییەدا، تەنها كەمینەیەكی كەم‌و هەڵبژاردە، پابەندی فەرمانی خودا بوون‌و، متمانەی بەهێزیان بە بەڵێنی هەبووەو، هەر ئەو كەمینەیەش باری جەنگەكەی یەكلاییكردۆتەوەو سەركەوتنی بەدەست هێناوەو شایستەی سەربەرزی‌و دەسەڵاتدارێتی بووە.

بێگومان (بنو اسرائیل) سێ‌ جار پاڵێوراون‌و پوخت كراونەتەوە، پوختەی پوختەی پوختەكەشیان ئەو كەسانەبوون، كە بڕوایان بەخودا لە جیهاددا زیاد كردووەو، خوداش بەڵێنی خۆی بۆ بەدیهێناون‌و سەركەوتنی پێ‌ بەخشیون.

3- لە دوو توێ‌ی تایبەتمەندییەكانی ئەم ئەزموونەشەوە پەندو وانەی سەركردایەتی چاك‌و بە سەلیقەو ئیماندار هەڵگیراوەو، هەموویشی لە سەركردایەتی كردنەكەی (طالوت)دا بە ڕۆشنی دیارەو، ئەم راستییانەشی لێوە دەردەكەوێت:-

(أ) شارەزایی (طالوت) لە دەروونەكانی خەڵكی.

(ب) فریونەخواردنی بەهەڵچوونی ڕواڵەتی‌و ڕووكەشی.

(ج) ڕانەوەستان بە تاقیكردنەوەی یەكەمەوەو چاوەڕێ‌ كردنی هەڵسەنگاندنی زیاتریان.

(د) هەوڵدانی بۆ تاقیكردنەوەی ڕادەی گوێڕایەڵی‌و خواستی پابەندیی لە دەروونی سەربازانیدا پێش دەستپێكردنی جەنگەكە.

(هـ) جیاكردنەوەی كەسانی بێ‌هێزو، بەجێ‌هێشتنیان لەدوای خۆی.

(و) پاشان (كە ئەمە گرنگترینیانە) مل نەدان‌و كۆڵنەدانی، ئەوەبوو ژمارەی سەربازانی جار لەدوای جار لە تاقیكردنەوەكاندا كەم دەبوونەوەو، لە دواییدا تەنها ئەو كەمینە كەمە باوەڕدارو هەڵبژاردەیەی لەگەڵا دامایەوەو، ئیدی (طالوت) بەو چەند كەسە كەمەوە جەنگەكەی گێڕا.

4- دوا پەند، كە لەسەر چارەنووسی جەنگەكە خۆی حەشارداوە، ئەوەیە بێگومان ئەو دڵەی، كە بە خوداوە پەیوەستە دیدو بۆچوون‌و پێوانەكانی دەگۆڕرێن، چونكە (واقیعە بچووك‌و سنووردارەكەی) بەچاوێك دەبینێت، كە لەپشت خۆیەوە بۆ (واقیعێكی گەورەو درێژكراوو گەیەنراوی بێ‌ كۆتایی) درێژ دەبێتەوە، هەروەها بۆ بنچینەی گشت مەسەلەو كاروبارەكانیش هەر لەدوای واقیعە بچووكە سنووردارەكەوە درێژ بۆتەوە. چونكە ئەو كەمینە بچووكە باوەڕدارەی، كە دانی بەخۆیدا گرت‌و جەنگەكەی گێڕاو سەركەوتنی بەدەست هێنا، لە كەمیی ژمارەیان‌و، لە زۆریی ژمارەی دوژمنانیشیان وا دەبینران، كە كەسانی سادەو ساكاری تر بینیبوویان‌و گوتبوویان: (ئێمە دەرەقەتی (جالوت)و سەربازەكانی نایەین.. ئێمە وزەو توانای ئەو پادشا زەبەللاحەو ئەو هەموو سەربازە بێ‌ شومارەیمان نیە؟)، بەڵام ئەو كەمینە باوەڕدارە هەمان حوكم‌و دیدوبۆچوونی كەسانی سادەو ترسنۆكیان بەسەر واقیعەكەدا نەدا، بەڵكو حوكمێكی تریان بەسەردادا، ئەوەبوو گوتیان: (ئای چەند كۆمەڵی كەم‌و باوەڕدار هەبوون، كە چەندین كۆمەڵی زۆری بێ‌ شوماری بێ‌باوەڕانیان بەیارمەتی خودا بەزاند، خوداش لەگەڵا باوەڕدارانی بەئارام‌و خۆڕاگر دایە)!! 

پاشان دوای دەربڕینی ئەو ڕاستییە، ڕووی نزاو پاڕانەوەیان كردۆتە خودای پەروەردگاریان‌و بەم نزایە داوایان لێ كردوە، كە سەریان خات‌و جێگیرو خۆڕاگریان كات

بەم ڕەنگەش دیدو بۆچوون‌و تەرازووەكانی هەڵسەنگاندنی كاروبارو مەسەلەكان، لەكاتی پەیوەست بوونی ڕاستەقینە بەخوداوە، دەگۆڕێن بۆ ئەو تێگەیشتنە ڕاستەی، كە هەر بە ئیمانەوە بەندە، لەكاتێكیشدا دەگۆڕێن، كە ئیمانی ڕِاستەقینە لەدڵادا دروست دەبێت، هەروەها بەم ڕەنگەش ئەو ڕاستییە دەسەلمێت، كە سەوداو مامەڵە لەگەڵا بەڵێنی بەدی هاتووی خودا، كە لەدڵاندا دیارە، ڕاستگۆیانە ترە لە سەوداو مامەڵە لەگەڵا واقیعێكی بچووكی دیاری بەرچاوان.

ئێمە لەمە زیاتر ناتوانین ئەو پەندە نیگابەخشانەی تر دەرهاوێژین، كە ئەم چیرۆكە لەخۆی گرتوون، چونكە (وەك تەجرەبەش فێری كردووین) دەقەكانی قورئان بە هەر دڵێك هێندە پەندو وانەی سرووش بەخش (ایحا‌وات) دەدات، كە لە تواناو باری دایەو، كە بەگوێرەی ئاتاجە دیارو دەركەوتووەكانیەتی. 

ئیدی لە سامانی هەڵگیراوو پاشەكەوتكراوی دەمێنێتەوەو دڵانی تری لەسەر دەكاتەوەو لە هەموو جۆرە هەڵوێست‌و واقیعێكدا بەڕادەی قیسمەت‌و بەشی خۆیان دەروازەی ئەو سامانەیان بۆ واڵا دەكات)( ).