ماڵپەری قورئانی پیرۆز

هەندێك زانای تریش گوتوویانە: "ما تتلو: واتە ئەوەی كە بەدوای كەوتوون‌و گێڕاویانەتەوە‌و كاری پێ‌كردووە."

كاتێك (ابن جریر)یش لەم كارەیدا بە تەمای ڕوون كردنەوە بووە، هەردوو ماناكەی یەكخستووە‌و، وای داناوە كە ئەم وشەیە دەلالەت لەسەر ئەو دوو مانایە دەكات، ئەو لەمبارەیەوە گوتوویەتی: "لە زمانی عەرەبەكاندا گەر بڵێن (هو یتلو كزا) ئەوا دوو مانا هەڵدەگرێت: یەكەمیان بە دواكەوتن (الاتباع)، بۆ نمونە كە دەگوترێت (تلوتُ فلاناً) واتە ئەگەر لەدوایەوە ڕۆیشتبم‌و شوێن پێ‌‌و ئاسەواریم هەڵگرتبێت.. دووەمیان بە مانای خوێندنەوە‌و دیراسەكردن، بۆ نمونە گەر بڵێین (فلان یتلو القرأ‌ن) بە مانای ئەو قورئانە كە دەخوێنێتەوە‌و لێی ورد دەبێتەوە‌و دیراسەی دەكات). لەوانەشە‌و واپێ‌دەچێت شەیتانەكان چۆنیەتی فێربوونی درۆ‌و دەلەسە‌و جادووگەرییان خوێندبێت‌و دیراسەكردبێت‌و بە خوێندنی تیۆری‌و كرداریش ئەنجامیان دابێت‌و، پاشان بە كردەوە شوێنی ئەو ڕێبازە چەوتە كەوتبن‌و بەڕیوایەت‌و گێڕانەوەش لێكیان دابێتەوە.. ئیدی جوولەكەكانیش بەرنامەیەكیان لەو ڕووەوە گرتبێتە بەر‌و كاریان پێ‌كردبێت‌و گێڕابێتیانەوە‌و بڵاویان كردبێتەوە( )".

شەیتانەكانیش هەواڵی درۆ‌و ناڕاست‌و بەسەرهاتی پووچەڵیان لە وڵاتی سولەیـماندا گێڕاوەتەوە. جوولەكەكانیش دوای ئەو هەواڵا‌و قسەوباسە ناهەموارانە دەكەوتن كە شەیتانەكان دەیانگێڕایەوە‌و، كاریان لێ‌ دەكرد‌و بۆ كەسانی تریشیان دەبرد‌و، ئەو كەسانەی تریش لەلایەن خۆیانەوە بۆ خەڵكی تریان دەگێڕایەوە. بەڕای ئیمامی (طبری) لەم ئایەتە لە فەرمایشتی دا، ئامڕازی (علی) -حرف جرّ-ە‌و مانای لەوێ‌(فی) دەگەیەنێت، وەك دەڵێت: ((فی مُلْكِ سُڵیْمَانَ)) لە مەملەكەتەكەی سولەیـماندا. عەرەبەكان هەندێك جار ئامڕازی (فی) لە جێگەی (علی)دا بەكاردێنن‌و، بە پێچەوانەوە (علی)شیان لە جێگەی (فی)دا داناوە، لەمبارەیەوە خواش لە قورئاندا فەرموویەتی: فیرعەون بە سیحربازەكانی خۆی گوت-كاتێك باوەڕیان بە مووسا هێنابوو- پێی گوتن: دەبێت لە قەدی دارخورمادا هەڵتان واسم، بە مانای بەو كەرەسەیە ئاواتان لـێ‌بكەم، یان لەسەر ئەو شتانە. وەك ((علی جژوع النخل))، هەروەها وەك گوتوویانە ((فعلت كژا فی عهد كژا)) لەگەڵا ((وعلی عهد كژا)) كە هەردووكیان (فی عهد، وعلی عهد) یەك مانایان هەیە"( ). 

جا كاتێك لەم ئایەتەدا ئامڕازی (علی) بە مانای (فی) دێت، ئەوا مانای ئایەتەكەش ئەمە دەبێت: ((إن الشیاگین كانت تتحدپ بالكژب وترویه وتخبر به فی فترە ملك سلیمان)) واتە: شەیتانەكان قسەو باسی درۆیان دەگوتەوە‌و لەماوەی حوكمڕانی سولەیمان دا دەیانگێڕایەوە‌و بە خەڵكی یان دەگەیاند.

ئەمەش لەو ماوەیەدا، كە سولەیمان فەرمانڕەوایی گەلی بەنو ئیسرائیل بوو، واتە لە ماوەی ژیانی سولەیـمان -سڵاوی لێ‌ بێت- ئەو كردار‌و ئاكارەیان دەنواند.

لەلای پێشەوا (ابن كثير)یش مانای (تتلو)، (تكژب)ە‌و مانای ئامڕازی (علی)ش بە شێوە ڕواڵەتی یەكەیەتی‌و، ئەوەیە كە شەیتانەكان بەو هۆیەوە ئەو قسەو باس‌و هەواڵە درۆ‌و دەلەسانەیان لە مەملەكەتی ژێر دەسەڵات‌و حوكمی سولەیمان دا بڵاوكردۆتەوە‌و، بە ئامرازی (علی) لە ڕستەكەدا گوزارشتی لێ‌ كردوە، چونكە بە فەرمان (فعل)ی (تتلو) لەخۆی گرتووە.

(ابن جریر)یش لەم بارەیەوە گوتوویەتی: "لێرەدا -ئامرازی (علی)- بە مانای ئامرازی (فی) دێت، واتە لەنێو وڵاتی ژێر حوكمی سولەیمان دا هەواڵە ناڕاستەكانیان بڵاوكردۆتەوە.. لەخۆگرتنی ئەم مانایەش  باشتر‌و لەپێشترە". 

واتە: دانانی ماناكە بەم جۆرە بەباشتر‌و بەچاكتر دادەنرێت.