ماڵپەری قورئانی پیرۆز

بەڵام ئیمامی (ڕازی) وای بۆچووە كە سیحر باری ڕاستی‌و كاریگەریشی هەیە‌و، كابرای سیحرباز -بەخواستی خوا- دەتوانێت زیان بگەیەنێت، وەك گوتوویە: "شوێنكەوتوانی سوننەت بە شیاویان داناوە گەر سیحرباز بتوانێت بەنێو هەوادا بفڕێت‌و، كەر بكات بە مرۆڤ‌و، مرۆڤیش بكات بە كەر، بەڵام زانایانی شوێنكەوتووی سوننەت گوتوویانە: خوا خۆی خاڵقی ئەم شتایەیە‌و كاتێك كابرای سیحرباز چەند نووشتەیەكی تایبەتی‌و چەند وشەیەكی دیاریكراو دەخوێنێتەوە، ئەوا لەوانەیە كاریگەرەكە لە ئەستێرەكان‌و گەردوونەوە بێت... ئەم زانایانەش لە قورئان‌و فەرموودە هەواڵبەخشەكانەوە‌و لە چەند بەسەرهاتێكیشەوە بەڵگەیان لەسەر ڕوودانی ئەم جۆرە سیحرە هێناوەتەوە. بەڵكەی قورئانیان لەم فەرمایشتەی خواوە هێناوە كە فەرموویەتی: واتە: ئەوان ناتوانن زیان لە هیچ كەسێك پێ‌بگەیەنن تەنها بە خواستی خوا نەبێت... لەم ئایەتەدا ئامڕازی (الا/ تەنها) كە ئامڕازێكی جیاكاری (أداە استثنا‌ء)ە، دەلالەت لەسەر پەیدابوونی كاریگەری‌و ئاسەوارەكانی سیحرەكە دەكات.. فەرموودەكاتی تایبەت بە هەواڵا‌و بەسەرهاتەكانیش بە شێوە‌و پلەی (متواتر)‌و (احاد) لە پێغەمبەرەوە  گێڕاونەتەوە( )".

زانایانی بواری فەرموودە ڕایان وایە، كە سیحر حەقیقەتێكی هەیە‌و، سیحربازیش بەخواستی خوا، دەتوانێت كار لە سیحر لێكراوان بكات.. لەو ڕووەوە ئیمام (ابن حجر) لە (فتح الباری)دا گوتوویەتی: "بیروڕای جیاواز لەسەر سیحر هەیە، وەك ئەوەی گوتراوە ئەوە تەنها خەیاڵاندنێكە‌و، هیچ حەقیقەتێكی نیە، ئەمەش ڕای (ابوجعفری استراباذی)یە لە مەزهەبی (شافیعی)‌و، ڕای (ابوبكری ڕازی)یە لە (حەنەفی)‌و، ڕای (ابن حزم)ی (ظاهری)یشە، لەگەڵا ڕای كۆمەڵێك زانای تردا. (نووی)یش گوتوویەتی (لەڕاستیدا ئەوەیە، كە حەقیقەتێك‌و بناوانێكی هەبێت، كۆمەڵی زانایانیش وایان بڕاندۆتەوە‌و سەرجەم زانایانیش هەمان ڕایان هەیە‌و، بەڵگەش لە قورئان‌و سوننەتی ڕاست‌و سەلمێنراوەوە لەسەری هەیە. بەڵام ئەوەی جێ‌ی ناتەبایی‌و جیاوازیی بیروڕاكانیانە، ئەوەیە ئایا بە سیحركردن كار لە هەڵگەڕانەوەی چاو دەكرێت یان نا؟ جا هەركەسێكیش بڵێت ئەوە تەنها خەیاڵاندنێكە، لێی وەرناگیرێت، ئەوانەی كە گوتووشیانە (سیحر حەقیقەتێكی هەیە) بیروڕای جیاواز‌و لێكجودایان لەوەدا هەیە كە ئایا ئەم حەقیقەتە هیچ كاریگەری یەكی وای هەیە بەو ڕەنگەی سرووشت‌و میزاج بگۆڕێت‌و ببێتە جۆرێك لە نەخۆشی یەكان یاخود كاریگەریی یەكەی بگاتە ڕادەی گۆڕان‌و بێ‌گیانەكان بكاتە گیاندار، یان بە پێچەوانەوە گیاندارەكان بكاتە شتی بێ‌گیان؟‍ جا ئەوەی كە ڕای كۆمەڵی زانایانی لەسەر بێت، یەكەمیانە، واتە كە سیحر حەقیقەتێكی‌و تەنها هێندەی كاریگەریی هەیە كە نەختێك لە میزاج‌و سروشتی شتەكان یان بەرامبەرەكەی تێك بدات.. بەڵام چەند زانایەكی كەم ڕایان لەسەر ئەگەری دووەمە كە گوایە گۆڕانكاری بەسەر شتەكان دا دەكات."

(مازری)یش گوتوویەتی: "كۆمەڵی زانایان ڕایان لەسەر بوونی سیحر هەیە كە لە ئارادایە‌و حەقیقەت‌و بناوانێكی هەیە، بەڵام هەندێك زانای تریش نكووڵی لە وجود‌و حەقیقەتی دەكەن".

هەروەها ناوبراو ڕای وایە ئەوەی بە چەند خەیاڵێكی پووچەڵا دانراوە، وانیە‌و بەپێ‌ی هەبوونی دەق لەسەر سەلماندنی وجودی سیحر، ڕەت دەكرێتەوە كە ئەگەر چەند خەیاڵێكی پووچەڵا بێت. جا لەبەر ئەوەی عەقڵیش نكووڵی ناكات لەوەی كە بێگومان خوا سنووری عادەت‌و داب‌و نەریت لە كاتی ئاخاوتنی سیحربازدا بە وشەیەكی هەڵبەستراو، یان بە پێكهێنانی چەند تەنێك، یاخود بە تێكەڵا‌و پێكەڵكردنی چەند هێزێك لەسەر شێوازێكی تایبەتی، تێ‌دەپەڕێنێت( )".