ماڵپەری قورئانی پیرۆز

-وتەكەی (عائیشە) دەربارەی سیحركردنەكە لە پێغەمبەری خوا(صلى الله عليه‌ وسلم)كە ئەو سیحرە بە شێوەیەك بووە كاتێك خێزانی دەبینی نەدەچوو بەلایدا ئەمە تەنها لە دەرووی خەیاڵاندن‌و هەستەوەرییەوە بووە. لەم ڕووەوە قازی (عیاض) ئەمەی كردۆتە بەڵگە لەسەر ئەوەی كە (سیحرەكە تەنها كاری كردۆتە سەر جەستە‌و ئەندامە دیارەكانی جەستەی، نەك لە سەر بیروهۆش‌و بیروباوەڕی) .

سیحركردنیش لە پێغەمبەری خوا صلى الله عليه‌ وسلم پێچەوانەی ئەو حاڵەتە پارێزراوی یە نەبووە كە دووربووە لە شەڕ‌و خراپەی شەیتانەكان‌و لێیان پارێزراو بووە. وەك (ابن حجر) گوتوویەتی: "پارێزراویی پێغەمبەر صلى الله عليه‌ وسلم لە شەیتانەكان، هۆی قەدەغەكردنی خواستی ئەو شەیتانانە نەبووە لە مەسەلەی فێڵا لـێ‌كردنیان دا، ئەو ئاسەوارەش كە لە سیحرەكەوە بەسەریدا هاتووە كەم‌وكوڕییەكی لەسەر ئەركی گەیاندنی پەیامەكەی بۆ دروست نەكردوە، بەڵكو ئەوە لە چوارچێوەی ئەو حاڵەتەدایە كە هەموو نەخۆشییەكی تری بەسەردا هاتبێت وەك لاوازییەك لە ئاخاوتندا، یان بێ‌توانایی یەكی كاتی لە ئەنجامدانی هەندێك كرداردا، یاخود پەیدابوونی خەیاڵا‌و داڵغەیەكی كاتی كە بەردەوامیی پێوە دیار نەبووە، بەڵكو هەر زوو ڕەویوەتەوە‌و، ئیدی خواش فڕوفێڵی شەیتانەكانی پووچەڵ كردۆتەوە"

-وتەی یەكێك لەو دوو فریشتە (لەو دوو پیاوە)ی یەكێكیان دەربارەی پێغەمبەر صلى الله عليه‌ وسلم گوتبووی: (انه مطبوب/ ئەمە سیحری لـێ‌كراوە) لە عەرەبیدا بە مانای (انه مسحور) دێت، چونكە لە بواری گەشبینییەوە بە وشەی (طب) گوزارشتیان لە (سیحر) كردوە، وەك چۆن بۆ كەسێكی مارانگاز (لدیغ) زاراوەی ساغ (سلیم)یان بەكارهێناوە.

-وتەی یەكێكی تریشیان، كە (ئەوەی سیحرەكەی لـێ‌كردوە -لبیدی كوڕی أعصم-ە) لە شێوە گێڕانەوە (ڕیوایەتەكە)ی (مسلم)دا وا هاتووە كە "جوولەكەیەك لە جوولەكەكانی هۆزی (بەنی زریق) كە (لبیدی كوڕی اعصم)ە، سیحری لە پێغەمبەر كردوە" (واقدی)یش ڕوونی كردۆتەوە، كە ئەم سیحركردنە لە ڕاستیدا ڕووی داوە‌و كاتێك پێغەمبەر صلى الله عليه‌ وسلم لە حودەیبیبەوە گەڕاوەتەوە لە مانگی (محرم)ی ساڵی حەوتەمی كۆچیدا، لەوكاتەدا سەرانی جوولەكە چوونەتە لای (لبیدی كوڕی اعصم)، كە هاوپەیمانێكی نێو (بەنی زریق) بووە‌و جوولەكەیەكی سیحربازیش بووە‌و داوایان لـێ‌كردوە، سیحرێكی وەها لە پێغەمبەری خوا صلى الله عليه‌ وسلم بكات، كە كاری لـێ‌بكات‌و لە پاداشتی ئەمەشدا سێ‌ دیناری بە پارەی ئەو سەردەمە پێ‌بدەن.

لەوكاتەدا خوشكەكەی (لبید)یش گوتوویەتی: ئەگەر ئەو پێغەمبەرێك بێت ئەوا خوا لەو كارە ئاگاداری دەكات، دەنا سیحرەكە هێندەی بێ‌ئاگا دەكات، تا ئەو ڕادەیەی عەقڵیشی دەبات.  ئەو شانەیەش (المشط) كە (لبیدی كوڕی أعصم) لە سیحرەكەدا بەكاری هێناوە (ئەو ئامێرە ناسراوەیە كە قژی سەر‌و ڕیشی پێ‌ دادەهێنرێت.

وشەی (مشاطە)ش ئەو قژە كەمە وەریوەیە كە بە شانەكەوە دەلكێت لەكاتی سەر‌و ڕیش داهێناندا. هەروەها (جف طلعە ذكر)یش كە كابرای سیحرباز شانە‌و قژەوەڕیوەكەی تیادا داناوە، توێكڵی ناسكی ئەو خورما بەرگرتووەیە، كە بە (طلع) ناسراوە‌و بۆ مێینە‌و نێرینەكەشی بەكاردەهێنرێت) (واتە ئەو ناوەیان پێ‌ دەگوترێت).

كابرای سیحربازیش (واتە-لبید) شانە‌و قژە وەریوەكەی سەر دانەكانی ئەو شانەیەی بەو توێكڵە خورمایە پێچاوە‌و لەژێر بەردەكەی نێو بیرەكەدا، كە بە (رعوفە) ناوبراوە، دایناوە، (رعوفە)ش یان (راعوفە) بە بەردێك دەگوترێت كە لە سەرەوەی بیردا دانراوە‌و بە كەس هەڵناكێشرێت، واتە بە لێواری سەرەوەی بیردا دادەكوترێت‌و ئەو كەسەی كە دەیەوێت ئاو لە بیردا دەربێنێت پای دەخاتە سەر‌و لەسەری دەوەستێت، پێ‌دەچێت بەردی لەم جۆرە لە بەشی خوارەوەی بیریشدا دابنرێت.

- بیری (ژروان)یش، هەر بیرەكەی تیـرەی (بنو زریق) بووە.

-وتەی (عائیشە)ش كە بە پێغەمبەری گوتووە: (ألا تنشّرت) ئایا هیچ چارەسەرێكت نەگرتەبەر‌و؟ پاشان وەڵامەكەی پێغەمبەریش صلى الله عليه‌ وسلم كە فەرموویەتی: ((إن الله قد شفانی)) بێگومان خوا هەر خۆی چارەی كردم‌و چاكی كردمەوە. سەبارەت بە مانای (ألا تنشرت) كە لە چاوگی (نُشرە) بە (چمە)ی سەر پیتی (نوونەكەی) مانای جۆرە چارەسەرێكە‌و، بۆ چاكردنەوەی هەركەسێك بەكاردێت، گەر وادیار بێت، كە سیحری لێكراوە‌و هەر بەم رێگەچارەیەش كارایی‌و شوێنەواری سیحرەكە لەسەر سیحر لـێ‌كراو نەهێڵرێت. تەنها كەسێكیش توانای بەكارهێنانی ئەو رێگەچارەیەی هەیە، كە خۆیشی لە سیحر بزانێت‌و شارەزایی لەسەر هەبێت

ئیمامی (بیهقی)یش لە كتێبی (دلائل النبوە)دا باسێكی زیاتری لە ڕیوایەتی ئەم بەسەرهاتە گێڕاوەتەوە كە: "پێغەمبەر  پیاوێكی بۆ ناو بیرەكەی (ژروان) ناردوە‌و، پیاوەكەش بۆ بیرەكە چۆتە خوارەوە‌و توێكڵی خورما بەردارەكەی لەژێر بەردە داكوتراوەكەی سەر لێواری بیرەكە دەرهێناوە‌و دەبینێت، كە شانەكەی پێغەمبەری خوا صلى الله عليه‌ وسلم ‌و چەند تاڵێكی وەریوی مووی سەریشی لەسەر دانەكانی شانەكە هەبووە، هەروەها پەیكەرێكی لە مۆم دروستكراوی پێغەمبەر‌و چەند دەرزییەكی چەقێنراو‌و تەنافێكی كەوام كە لە یازدە گرێ‌ پێكهاتووە.

(جیبریل)ی فریشتەی خوا ش (سڵاوی خوای لێ‌ بێت) هەردوو سوورەتی (ی لەلایەن خواوە بۆ هێناوە‌و پێ‌ی فەرمووە: كە وای خوێندووە گرێ‌یەكیان كراوەتەوە، بە ڕستەی یش گرێ‌یەكی تر كراوەتەوە، تاكو لەو سورەتە بۆتەوە، پاشان پێ‌ی فەرمووە: بڵێ‌ جا كەوای وتوە‌و كە ئەوەی خوێندووە، گرێ‌یەك كراوەتەوە، تاكو لە هەموو سوورەتەكە بۆتەوە‌و ئیدی بە خوێندنی هەموو ئایەتەكانی ئەو سوورەتەش هەموو گرێ‌یەكان كراونەتەوە. هەر دەرزی یەكیشی لابردبێت ئازارێكی كەمی بووە‌و دواتر هەستی بە خۆشی‌و حەسانەوەیەك كردوە. 

ئنجا پێ‌ی گوتراوە: ئەی پێغەمبەری خوا، بۆچی كابرای جوولەكەشت نەكوشت؟ فەرمووی: خوا منی لەوە پاراست‌و چاكی كردمەوە، بەڵام لەدوای ئەمەوە سزای توندتر‌و سەخت تر بۆ ئەو جۆرە كەسانە هەیە

لەوانەشە هەندێك كەس ڕووداوی سیحركردن لە پێغەمبەری خوا صلى الله عليه‌ وسلم بەدوور بزانن‌و وای دانێن ئەمە پێچەوانەی حاڵەتی پارێزراویی پێغەمبەرە‌و داكۆكی لـێ‌كرانیەتی لە شەیتان. بەڵام هیچ پاساوێك بۆ ئەم بۆچوونی بەدوورگرتنەی لە ئارادا نیە، بە تایبەتیـش دوای ئەوەی ڕووداوە، كە لە هەموو كتێبەكانی فەرموودەدا سەلمێنراوە. بۆ نموونە لە نێوان (بخاری‌و مسلم)دا بە (متفق علیه) دادەنرێت، هەروەها لە هەموو كتێبەكانی تری فەرموودە‌و ژیاننامە‌و تەفسیریشدا دیاری كراوە.

سەبارەت بە گونجاندنی ڕووداوەكەش لەگەڵا پارێزراوی (عصمە)ی پێغەمبەریشداصلى الله عليه‌ وسلم لێرەدا تەنها وتەیەكی ئیمام (مازری) دیاری دەكەم كە ئیمامی (نووی) لە شەرحیدا بۆ (صحیحی امام مسلم) هێناوێتییەوە، لەم ڕووەوە (مازری) گوتوویەتی: "هەندێك كەس لە بیدعەكاران بەهۆیەكی ترەوە نكوڵییان لەم ڕووداوە‌و فەرموودەكەی كردووە، ئەویش بەو ئیدعایەی، كە لە (پلەی پێغەمبەرێتی كەم دەكاتەوە‌و گومانی لەسەر دروست دەكات‌و، بە شیاودانانی ئەگەری سیحركردن لە پێغەمبەری خوا صلى الله عليه‌ وسلم متمانە بە شەرع ناهێڵێت)، ئەم ئیدیعایەی ئەو بیدعەت كارانەش پووچ‌و بەتاڵە، چونكە بەڵگە جێگیر‌و سەلمێنراوەكان لەسەر ڕاستی‌و دروستی ڕووداوەكە‌و لەسەر عیصمەت‌و پارێزراویی پێغەمبەریش صلى الله عليه‌ وسلم هەیە، بەتایبەتی لە ئەركی گەیاندنی پەیام‌و بانگەوازدا، موعجیرەش لەسەر ئەمە شایەتە. ئیدی هێنانەوەی هەر بەڵگەیەكی لابەلا‌و پێچەوانەی ئەم بەڵگانە كارێكی نەشیاو‌و پووچەڵە. سەبارەت بە هەندێك مەسەلە‌و كاروباری دنیاش، كە بەندێكی ڕۆشنی لەسەر نەهاتبێت‌و، كە جێ‌ی بایەخ نەبووبێت‌و زیاتر بەسەر حاڵەتی تایبەتیی مرۆڤەكاندا هاتبێت، ئەوە بێگومان دوور نیە هەندێك مەسەلەی ئاوا چووبێتە بازنەی ئەندێشە‌و خەیاڵییەوە، وەك ئەوەی گوترابوو گوایە لەكاتی سیحرەكەدا، ئەوە لە خەیاڵی پێغەمبەرداصلى الله عليه‌ وسلم دروست بووبوو، كە وەختێك دەچێتە لای هاوسەرانی، پێ‌یان ناگات، بەڵام ئەم جۆرە خەیاڵا‌و حاڵەتە خەیاڵییانە تەنها لەكاتی خەوتندا تووشی مرۆڤـ دەبێت. واتە واقیعی نیە‌و، لەكاتی بێداریدا حاڵەتی ئاوا دروست نابێت، كە كاتێك پیاو دەچێتە لای هاوسەرەكەی، پێ‌ی نەگات‌و لێی نەكەوێت.

گوتراویشە ئەو حاڵەتەی وەها دەخەیاڵاند، كە ئەو كاری چوونە لای هاوسەری ئەنجام داوە‌و، بەڵام لە ڕاستیشدا وانەبووە‌و بڕوا‌و بۆچوونیشی لەسەر ڕاستیی ئەندێشە‌و خەیاڵاندنی نەبووە، ئیدی ئەم بڕوا‌و بۆچوونانەی لەسەر باری ڕاستی‌و ڕاست نەپێكانی بووە.

دادوەر (عیاض) گوتوویەتی: "ڕیوایەت‌و شێوەگێڕانەوە هەمەجۆرەكانی ئەم فەرموودەیە ئەوە ڕوون دەكەنەوە، كە سیحرەكە تەنها جەستە‌و ئەنجامە دیارەكانی جەستەی داگرتووە، نەك عەقڵا‌و دڵا‌و بیروباوەڕی. مانای (حتی یظن أنه یأتی أهله ولا یأتیهن) كە هەواڵی (یخیل الیه)ش دەگێڕێتەوە، واتە تەنانەت كاتێك وای بۆ دەچوو، كە دەچێتە لای هاوسەری‌و، بەڵام لێیشی نەدەكەوت، كە ئەمەش هەواڵی (یخیل الیه/ وای بۆ دەخەیاڵاند) دەیگێڕێتەوە، بەمانای ئەوەی لە چوست‌و چالاكیی خۆی دەردەخست‌و نەریتی خۆی بۆ توانا لەسەر هاوسەرانی پێش دەخست‌و، ئەگەر لێیان زیك ببوایەتەوە، ئەوا بە كارایی سیحر ڕادەگیرا‌و نەدەچووە لایان‌و ئەو كارەی بۆ ئەنجام نەدەدرا، وەك چۆن كەسێكی سیحر لـێ‌كراو كاری تێ‌دەكرێت. هەموو ئەوەی لەو ڕیوایەتانەشدا هاتووە لەمەڕ ئەوەی كە پێغەمبەر صلى الله عليه‌ وسلم لە ئەنجامی سیحرەكەدا كارێكی لە خەیاڵی خۆیدا ئەنجام دابێت‌و، بەڵام لە ڕاستیدا ئەنجامی نەدابێت، یان لەمەڕ هەر حاڵەتێكی تری هاوشێوەی ئەوە، تەنها لە بواری خەیاڵاندنی چاودا بووە، نەك لە بواری كەم‌وكووڕییەكی وادا، كە پەلی بۆ هۆش‌و عەقڵی هاویشتبێت. دیارە لەمەشدا هیچ گومان‌و تەم‌ومژێك لەسەر ئەو پەیامە پاكەی نیە‌و، كەسانی گومڕاش ناتوانن تیـروتوانجی لـێ‌بدەن.