ماڵپەری قورئانی پیرۆز

نەبك (نبق) بەری (السِدر)ە. لە (تاج العروس)ی "زبیدی" دا هاتووە: باشترین نەبك لەزەوی عەرەبدا ناسرابێت بریتییە لە (نبق الهجر)، كە شیرین و بۆنخۆشترینیانە، دەم و پۆشاكی ئەو كەسەی دەیخوات بۆنخۆش دەكات، وەك ئەوەی عەتر دەیكات.

نەبك لە پزیشكی میللیدا بەكارهێنانی زۆری هەیە: بەسوودە بۆ سكچوونی زۆر، گەدە بەهێز دەكات، ئەگەر خرایە سەر ئەو ئەندامەی خوێنی لێ‌ دەچۆڕێت خوێنەكە دەوەستێنێتەوە، بناغەی مووەكان پتەو دەكات، گەڵاكەی بۆ ڕەبۆ و نەخۆشییەكانی سی بەسوودە.

دارنەبك (السدر) لە قورئانی پیرۆزدا

(السِدر) لە قورئانی پیرۆزدا چوار جار لە سێ‌ سورەتی جیادا ناوی هاتووە، ڕەنگە دیارترینیان لای باوەڕدار (سدرە المنتهی) بێت كە لە سورەتی (النجم)دا هاتووە، كاتێك پەروەردگار دەفەرموێت:{وَالنَّجْمِ إِذَا هَوَى (1) مَا ضَلَّ صَاحِبُكُمْ وَمَا غَوَى (2) وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَى (3) إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَى (4) عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوَى (5) ذُو مِرَّةٍ فَاسْتَوَى (6) وَهُوَ بِالْأُفُقِ الْأَعْلَى (7) ثُمَّ دَنَا فَتَدَلَّى (8) فَكَانَ قَابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنَى (9) فَأَوْحَى إِلَى عَبْدِهِ مَا أَوْحَى (10) مَا كَذَبَ الْفُؤَادُ مَا رَأَى (11) أَفَتُمَارُونَهُ عَلَى مَا يَرَى (12) وَلَقَدْ رَآهُ نَزْلَةً أُخْرَى (13) عِنْدَ سِدْرَةِ الْمُنْتَهَى (14) عِنْدَهَا جَنَّةُ الْمَأْوَى (15) إِذْ يَغْشَى السِّدْرَةَ مَا يَغْشَى (16) مَا زَاغَ الْبَصَرُ وَمَا طَغَى (17) لَقَدْ رَأَى مِنْ آيَاتِ رَبِّهِ الْكُبْرَى (18)} [النجم]، واتە: سوێند بە ئەستێرە كاتێك لە شوێنی خۆی دەترازێت و بەخێرایی بەردەبێتەوە و ئاوا دەبێت. هاوەڵ و هاوڕێی ئێوە محمد (صلي الله عليه‌ وسلم) گومڕا و سەرلێشێواو نەبووە، لەڕێگای ڕاست و ڕەوان نەترازاوە. قسە و گوفتاریشی (ئەوەی كە قورئانە)  لە ئارەزووبازی و هەواو هەوەسەوە نییە. ئەمەی كە ڕایدەگەیەنێت تەنها نیگا و وەحی خواییە. جوبرەئیلی فریشتە خاوەنی هێز و توانایی زۆر، قورئانی فێركردووە. ئەو جوبرەئیلەی كە خاوەنی بیر و هۆشێكی زۆر بەهێز و دیمەنێكی جوان بوو، ئینجا لەسەر شێوە ڕاستەقینەكەی خۆی وەستا. لەكاتێكدا لە ئاسۆی هەرە بەرز و بڵندەوە سەری هەڵدابوو، ئاسۆی پڕكردبوو. لەوەودوا تا دەهات نزیك دەبووەوە و سەرەنجام هاتە خوارەوە بۆلای پێغەمبەر (صلي الله عليه‌ وسلم). ئەوەندە لێی نزیك بووەوە نێوانیان بەئەندازەی دوو كەوان یان كەمتریش بوو. ئینجا خوا لەڕێگای ئەوەوە، نیگای بۆ بەندەی خۆی كرد، ئای چ نیگایەك بوو! ئەوسا ئەوەی كە بە چاوی سەری بینی، لە ناخ و دەروونیەوە بڕوای پێی هەبوو، ناخ و دەروونی ڕاستییەكانی بەدرۆ نەدەزانی. جا ئایا ڕاستە؟ ئێوە مشتومڕی لەگەڵدا دەكەن لەسەر شتێك كە ئەو دڵنیایە لە بینینی؟ سوێند بەخوا بێگومان جارێكی تریش لە دابەزینێكی تردا جوبرەئیلی بینیوە. لەكاتێكدا لە (سدرە المنتهی)دا بوو. لەوێدا بەهەشتی (مأوی) هەیە بە واتای لانە و جێگای حەوانەوە. كاتێك ئەو (سدرە)ی داپۆشی مەگەر هەر خوا خۆی بزانێت كێن و چین و كاریان چییە. جا بینینی ئەو بەدیهێنراوانە لەو شەوەدا وەنەبێت چاوبەست لە پێغەمبەر (صلي الله عليه‌ وسلم) كرابێت و چاوی لێ‌ لادابێت. بێگومان پێغەمبەر (صلي الله عليه‌ وسلم) لەوشەوەدا لە بەڵگە و نیشانە و موعجیزە گەورەكانی پەروەردگاری بینیوە، بەچاوی سەری، بە هەموو هەستی.

زانایان دەڵێن: (سدرە المنتهی) دارێكی زۆر مەزنە لە ئاسمانی حەوتەم و لەلای ڕاستی عەرشەوەیە، لە ژێریەوە ڕووبارەكان هەڵدەقوڵێن و لەوێدا بەهەشتی (مأوی)ی لێیە. زانایان ڕای جیاوازیان هەیە لە هۆكاری ناونانی ئەو دارە بە (سدرە المنتهی)، وتراوە: لەوێدا زانستی هەموو دونیا كۆتاییدێت، تەنها خوای گەورە دەزانێت چی لەپشتیەوە هەیە. وتراوە: وا ناونراوە، چونكە هەر فەرمانێكی خوایی دابەزێت لەوێدا وەردەگیرێت و فریشتەی سەروو بۆ خوارەوە تێناپەڕێت و فریشتەی خواروو بۆ سەرەوە تێناپەڕێت. دەڵێن: وا ناونراوە، چونكە لە گەشتی ئیسرا و میعراجدا لەوێدا هاوڕێیەتی جوبرائیل بۆ پێغەمبەری خوا (صلي الله عليه‌ وسلم) كۆتایی هاتووە. 

لە سۆز و میهرەبانی خوای گەورە بە بەندەكانی ئەوەیە كە لە قورئانەكەیدا چەندین چیرۆكی نەتەوەكانی پێشووی بۆ باسكردووین. سەرەنجامی ئەوانەیان چی بوون كە بێباوەڕ بوون؟ با پەند و ئامۆژگاری لە ڕووداوی ئەوانە وەربگرین. چیرۆكی (سبأ) یەكێكە لەوانە كە لەسورەتی (سبأ)دا باسكراوە:{لَقَدْ كَانَ لِسَبَإٍ فِي مَسْكَنِهِمْ آيَةٌ جَنَّتَانِ عَنْ يَمِينٍ وَشِمَالٍ كُلُوا مِنْ ڕزْقِ رَبِّكُمْ وَاشْكُرُوا لَهُ بَلْدَةٌ طَيِّبَةٌ وَرَبٌّ غَفُورٌ (15) فَأَعْرَضُوا فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ سَيْلَ الْعَڕمِ وَبَدَّلْنَاهُمْ بِجَنَّتَيْهِمْ جَنَّتَيْنِ ذَوَاتَيْ أُكُلٍ خَمْطٍ وَأَثْلٍ وَشَيْءٍ مِنْ سِدْرٍ قَلِيلٍ (16) ذَلِكَ جَزَيْنَاهُمْ بِمَا كَفَرُوا وَهَلْ نُجَازِي إِلَّا الْكَفُورَ (17)} [سبأ]

ئایەتە پیرۆزەكان ئاشكرایان كردووە كە خوای پەروەردگار دوو باخەكە و دیمەنە جوانەكان و سێبەر و ڕووبارە ڕۆیشتووەكان كە بە (سبأ)ی بەخشیبوو گۆڕی، هەموو ئەوانەی گۆڕی بە چەند دارێكی بەروبوم تاڵ و داری بێبەری وەك دارگەزۆ و دارنەبك (سِدر)، دارنەبك (سِدر) باشترینیان بوو، وەك زیادكردنی سزایان خوای گەورە ئەو (سِدر)ە باشەی كەم كردەوە، لەمبارەیەوە پەروەردگار دەفەرموێت. 

قورئانی پیرۆز بۆ بەهەشتمان دەبات، تاكو هەندێك لەو بەخششانەمان پێشان بدات كە پەروەردگار بۆ بەندە دڵسۆزەكانی ئامادەكردووە، لە سورەتی (الواقعە)دا هاتووە:{وَأَصْحَابُ الْيَمِينِ مَا أَصْحَابُ الْيَمِينِ (27) فِي سِدْرٍ مَخْضُودٍ (28) وَطَلْحٍ مَنْضُودٍ (29) وَظِلٍّ مَمْدُودٍ (30) وَمَاءٍ مَسْكُوبٍ (31) وَفَاكِهَةٍ كَثِيرَةٍ (32) لَا مَقْطُوعَةٍ وَلَا مَمْنُوعَةٍ (33) وَفُرُشٍ مَرْفُوعَةٍ (34) إِنَّا أَنْشَأْنَاهُنَّ إِنْشَاءً (35) فَجَعَلْنَاهُنَّ أَبْكَارًا (36) عُرُبًا أَتْرَابًا (37) لِأَصْحَابِ الْيَمِينِ (38)} [الواقعة]، واتە: دەستەی ڕاستەكانیش، جا چوزانی كە ئەوانیش لە چ خۆشییەكدان. لەژێر سێبەری (سِدر)ی بێدڕكدان. هەروەها ڕووەكی مۆزیش كە بەرهەمەكانی چین چین لەسەریەكن. لەژێر سێبەری دوور و درێژدان لەو باخە خۆشانەدا. تاڤگەی جوان و حەوز و فوارەی ڕازاوەی تێدایە. میوەی زۆر و هەمەچەشنیش. نە بەروبومی تەواو دە بێت، نە قەدەغەكراویشە. هەروەها ڕاخەری بەرز و بڵندی لێیە. ئەو حۆریانەمان بەتایبەت بۆ دروستكردوون. كردومانن بە حۆریانی هەمیشە كیژ. هاوسەرەكانیان زۆر خۆشدەوێت و هەموویان هاوتەمەنن. ئەمانە هەمووی بۆ دەستەی ڕاستەكانن (ئەوانەی نامەی كردەوەكانیان درایە دەستی ڕاستیان).

لەم ئایەتە پیرۆزانەوە دەردەكەوێت یەكێك لە بەخششەكانی بەهەشت داری (سِدر) ی بێدڕكە. ڕاڤەكارانی قورئان ڕای جیاوازیان لەسەر [ﮉ ﮊ ﮋ] هەیە، وتوویانە: ئەوەیە كە دڕكی نییە، یان وتراوە: (سِدر)ی دونیا دڕكی نییە، بەڵام (سِدر) ی بەهەشت دڕكەكەی نەهێڵراوە.

لەوەی ڕابوورد دەتوانرێت بوترێت قورئانی پیرۆز چوار جار و لە سێ‌ سورەتدا باسی (سِدر)ی كردووە. دوو جار بە تاك (سِدرە- السِدرە) و دوو جاریش بە كۆ (سِدر). سێ‌ جاریان واتە (سِدر)ی بەهەشت و چوارەمیش (سِدر)ی سەر زەوییە كە لە چیرۆكی (سبأ)دا هاتووە.