ماڵپەری قورئانی پیرۆز

ئه‌ندازیار عوسمان
    قورئانى پیرۆز سه‌رنجمان ڕاده‌کێشێت بۆ باڵنده‌ و فڕینه‌که‌ى که‌ چۆن خواى گه‌وره‌ له‌شی وا دروستکردووه‌ که‌ به‌ئاسمانا بفڕێت و نیزامێکى تایبه‌تى واى بۆداناوه‌ که‌ ژیانى ئاسان بێت , هه‌روه‌ک ده‌فه‌رموێت: ( أوَلَم يَرَوا إلى الطيڕ فوقَهُم صافات ويقبضن ما يُمسكهُن إلا الرحمنُ إنهُ بِكل شيءٍ بصير) (الملك/19) . واته‌: ئایا سه‌رنجى باڵنده‌یان نه‌داوه‌ به‌سه‌ریانه‌وه‌ پۆل پۆل ده‌فڕن و باڵه‌کانیان لێک ده‌نێن , ئه‌و باڵندانه‌ جگه‌ له‌خواى میهره‌بان که‌س به‌ئاسمانه‌وه‌ ڕاگیریان ناکات , به‌ ڕاستى ئه‌و زاته‌ به‌هه‌موو شتێک بینایه‌ و هیچی لێ ون نابێت و چاودێری هه‌موو دروست کراوه‌کانى ده‌کات .

باڵنده‌ى (زةقزاق)ى ئاڵتونى , کۆچ ده‌کات له‌ (ئالاسكا)وه‌ بۆ دوورگه‌کانى (هاواى) بۆئه‌وه‌ى زستانى تیا به‌سه‌ر به‌رێت , جا له‌به‌رئه‌وه‌ى له‌ ڕێگاکه‌یدا دوورگه‌ى تر نیه‌ , ناچاره‌ چوار هه‌زار کیلۆمه‌تر به‌یه‌ک جار ببڕێت و نزیکه‌ى دووسه‌د و په‌نجا هه‌زار جار باڵ بدات به‌یه‌کدا و ئه‌م گه‌شته‌شی (88) سه‌عات ده‌خایه‌نێت ..

   کێشى ئه‌م باڵنده‌یه‌ له‌سه‌ره‌تاى کۆچ کردندا (200)گرامه‌  که‌ (70)گرامى چه‌ورىیه‌ و بۆ وزه‌ به‌کاری ده‌هێنێت , جا ئه‌گه‌ر بڕی ئه‌و وزه‌یه‌ى پێویستێتى بۆ ئه‌م گه‌شته‌ حسابی بکه‌ین ده‌بینین پێویستى به‌ هه‌شتا ودوو گرامه‌ , واته‌ دوانزه‌ گرامى که‌مه‌ بۆئه‌وه‌ى گه‌شته‌که‌ى ته‌واو بکات ..
خواى گه‌وره‌ واى دروست کردوون که‌ به‌شێوه‌ى (7) بفڕن و به‌وه‌ش که‌مترین وزه‌ سه‌رف ده‌کا و له‌سه‌دا بیست و سێى وزه‌که‌ى بۆ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ , واته‌ له‌جیاتى ئه‌وه‌ى وزه‌ى لێ ببڕێت , نزیکه‌ى شه‌ش گرام چه‌وریشى زیاد ده‌بێت که‌ ده‌توانێت بۆ حاڵاتى (طوارىء) و ناکا و سوودى لێوه‌رگرێت ( ل52  التصميم في الطبيعة ) ..
باڵی مێرووه‌کان  :
   زاناى بایۆلۆجى ئینگلیزى (روبين ووتون) له‌باسێکدا به‌ناوى ( التصميم الميكانيكي لأجنحة الحشرات ) دا ده‌ڵێت: هه‌رچه‌ند چاکتر و زیاتر تێبگه‌ین له‌کاری باڵی مێرووه‌کان , ئه‌وه‌نده‌ زیاتر تصمیمى ورد و به‌دیقه‌تى ده‌رده‌که‌وێت بۆمان .. به‌ ڕاستى باڵه‌کانى مێرووه‌کان به‌ ووردى دروست کراوه‌ و به‌ جۆرێکه‌ که‌ به‌ئاسانى هه‌موو پارچه‌کانى له‌شی بجوڵێ  وزیاتر بتوانێت له‌ هه‌وادا بمێنێته‌وه‌ ..( ل/14 التصميم في الطبيعة/هارون يحيى , وةرطيَڕانى ئورخان محمد على ) .