ماڵپەری قورئانی پیرۆز

ئاماده‌کرنى : ادریس انور
عن أبی ژر (ر.ض) قال: قال لی رسول الله (ص) : (يا أبا ذر أترى أن كثرة الـمال هو الغنى؟) قلت: نعم یا رسول الله ، قال :(إنما الغِنى غِنى القلب، والفَقْرُ فقر القَلب من كان الغِنى في قلبه فلا يضره مالقي من الدنيا، ومن كان الفقر في قلبه فلا يغنيه ما أكثر له من الدنيا وإنما يضر نفسه شحها . (رواه ابن حبان)   
ئه‌بو زه‌ر (ر.ض) ده‌فه‌رموێ پێغه‌مبه‌رى خوا (ص) پێى فه‌رمووم:

نوسینى/ئه‌ندازیار عوسمان
     له‌ساڵى (303)ى زایینه‌وه‌ له‌میسره‌وه‌ خواردن و دانه‌وێڵه‌ ده‌هات بۆ ( قسطنطينية)ى پایته‌ختى ڕۆمه‌کان و دابه‌ش ده‌کرا به‌سه‌رخه‌ڵکدا , بۆ ئه‌وه‌ى خۆش گوزه‌ران بن و له‌پایته‌ختدا بمێننه‌وه‌و جێگیر بن , که‌چى که‌ئه‌و باروزرووفه‌ هاته‌ پێشێ ومیسر له‌لایه‌ن فارسه‌کانه‌وه‌ داگیرکرا , بۆیه‌که‌مجار له‌ساڵى (618)  زایینیدا ,

نوسینى/ئه‌ندازیار عوسمان
    له‌و ڕۆژگاره‌دا که‌ ده‌وڵه‌تى ڕۆم له‌ گیانه‌لآدا بوو , هرقل که‌ حاکمى ئه‌فریقیابوو شۆڕشى کرد دژى (فوقس)و له‌ساڵى (610)ز دا سه‌رکه‌وت به‌سه‌ریاو کوشتى , هه‌رئه‌وه‌نده‌ کاروبارى گرته‌ ده‌ست , هه‌واڵى داگیرکردنى (انطاكية) ى پێگه‌یشت له‌لایه‌ن فارسه‌کانه‌وه‌

نوسینى/ئه‌ندازیار/عوسمان
    کاتى خوَى کیسرا ابرویز خه‌سره‌و کوڕى هرمزى کوڕى ئه‌نوشیروان , ڕاى کرد له‌ده‌ست (بهرام جور), که‌ هرمزى باوکى له‌سه‌رته‌خت هێنایه‌ خواره‌وه‌ و, چوو بۆلاى ڕۆمه‌کان و پاشاى ڕۆمه‌کانى ئه‌وکاته‌(موريقس)ڕێزێکى شاهانه‌ى لێگرت و ته‌نانه‌ت ده‌ڵێن کچى خۆشى دایه‌و ,پاشان سوپاشى له‌گه‌ڵ نارد به‌ سه‌رکردایه‌تىجه‌نڕاڵ (نارشز )  و ته‌ختى پاشایى باوو باپیریان بۆسه‌نده‌وه‌ له‌ساڵى (590)ى زایینیدا .. ئه‌مه‌ش واى له‌خه‌سره‌وشا کرد که‌ هه‌میشه‌ وه‌ک باوکێک سه‌یرى (موريقس)بکات و هه‌رده‌م خۆى به‌منه‌تبارى بزانێت .

پسپۆڕانی‌ زانکۆی‌ پزیشکی‌ (وارويك) رایانگه‌‌یاند، که‌‌ نه‌‌خه‌‌وتن له‌‌ شه‌‌ودا و ئاڵۆزبوونی‌ کاتی‌ ئاسایی‌ خه‌‌و مه‌‌ترسییه‌‌کانی‌ وه‌‌کو وه‌‌ستانی‌ مێشک و دڵی‌ لێ ده‌‌که‌‌وێته‌‌وه‌‌، به‌‌پێی‌ ئه‌‌و راپۆرته‌‌ی‌ که‌‌ وه‌‌زاره‌‌تی‌ ته‌‌ندروستی‌ ئێران خستویه‌‌تیه‌‌ڕوو، پسپۆڕان ‌و مامۆستایانی‌ زانکۆی‌ پزیشکی‌ (وارويك) بۆیان ده‌‌رکه‌‌وتووه‌‌ که‌‌ که‌‌مخه‌‌وی‌ و نه‌‌خۆشییه‌‌کانی‌ دڵ و وه‌‌ستانی‌ مێشک که‌‌ له‌‌ ئه‌‌نجامدا هۆکاره‌‌ بۆ مردن په‌‌یوه‌‌ندییه‌‌کی‌ چڕیان به‌‌یه‌‌که‌‌وه‌‌ هه‌‌یه‌‌.

و: هه‌ستیار هه‌ورامی
ئه‌ی خوای به‌دیهێنه‌رم! شه‌هامه‌تی هێز و توانایه‌کم پێ ببه‌خشه‌، بۆ ئه‌وه‌ی بتوانم له‌و که‌سانه‌ ببورم که‌ خۆشم ده‌وێن.
خوایه‌گیان! یارمه‌تیم بده‌ تاوه‌کو هه‌موو بیر و بۆچوونه‌ سه‌لبی و نێگه‌تیڤه‌کانم فه‌رامۆش و له‌ بیر بکه‌م، بۆ ئه‌وه‌ی بتوانم به‌بێ مه‌رج و بێ کۆتبه‌ند، هه‌موو مرۆڤه‌کانم خۆش بوێن، چونکه‌ ده‌زانم که‌ تاکه‌ مه‌رهه‌می ده‌رده‌کانی دڵم: به‌خشین و لێبوردنه‌.
ئیلاهی! توانام پێ ببه‌خشه‌ و به‌هێزم بکه‌، بۆ ئه‌وه‌ی بتوانم له‌ هه‌موو ئه‌و که‌سانه‌ ببورم و بیانبه‌خشم که‌ له‌ ژیانمدا زه‌ره‌ر و زیانێکیان پێ گه‌یاندووم.
په‌روه‌ردگارا!

نوسینى/ئه‌ندازیار عوسمان
   له‌په‌ڕاوى (انحطاط وسقوط الامبراطورية الرومية)دا مێژوونووسى ئینگلیزى ناسراو (إيدورد جيبون)باسى ئه‌و سه‌رده‌مه‌ ده‌کات , که‌ چه‌نده‌ ڕۆمه‌کان لاوازو شپرزو بێ ده‌سه‌لآت بوون : (لةو ڕؤذطارةدا كسرى اثرويز (خسرو)له‌ساڵى ٦٠٣ ى زاییندا هێرشى کرده‌سه‌ر ده‌وڵه‌تى ڕۆم وتوانى قه‌لآکانى ڕۆمه‌کان داگیر بکات وله‌ ڕووبارى فورات بپه‌ڕێته‌وه‌و به‌ره‌و شام بکه‌وێته‌ ڕێ وحه‌ڵه‌ب داگیر بکاو پاشان (أنطاكيه) ش بگرێ ، که‌پایته‌ختى به‌شى ڕۆژهه‌لآتى ده‌وڵه‌تى بیزنگى بوو .. ئنجا دیمه‌شقیان گرت وپاشان خلیل و ڕۆژهه‌لآتى ئه‌رده‌ن و، که‌نیسه‌کانیان سوتاندن و هه‌رچى ماڵى وه‌قفى تیابوو که‌ له‌ سێ سه‌ده‌دا کۆکرابوونه‌وه‌ هه‌رهه‌موویان به‌تالآن برد .. ته‌نانه‌ت خاچى ئه‌سڵى (TRUE CROSS)یشیان برد بۆ ئێران و نزیکه‌ى نه‌وه‌د هه‌زار گاوریان کوشت.

هیوا جه‌مال ـ سلێمانی
له‌ توێژینه‌وه‌یه‌کی زانستیدا زاناکان ده‌ریانخستووه‌ که‌ زۆرکردنی کاری چاکه‌، کاریگه‌ری باشی هه‌یه‌ له‌سه‌ر حاڵه‌تی ده‌روونی مرۆڤ و ئه‌تپارێزێ له‌ هه‌موو نه‌خۆشییه‌کانی دڵ.
له‌ توێژینه‌وه‌یه‌کی به‌ریتانی نوێدا ئه‌وه‌ ته‌ئکید ده‌که‌نه‌وه‌ که‌ کاری چاکه‌ به‌ هه‌موو جۆره‌کانیه‌وه‌ باشترین سیستمی به‌رگری (مناعة) بۆ لاشه‌ی مرۆڤ دروست ده‌کات،

نوسینى/ئه‌ندازیار عوسمان
     کاتێک حه‌زره‌تى هود ئامۆژگارى گه‌له‌که‌ى ده‌کردو باسى پاداشتى به‌هه‌شتى بۆده‌کردن , پاشاکه‌یان وتى: به‌هه‌شت چىیه‌ , منیش ده‌توانم له‌ سه‌ر زه‌ویدا به‌هه‌شتێک دروست بکه‌م …ئنجا هه‌رچى تواناو ده‌سه‌لآتى هه‌بوو خستیه‌ کارو , وه‌ستاى چاک و پسپۆڕى بینای له‌هه‌موو لایه‌که‌وه‌ خڕکرده‌وه‌ و پاره‌ى زۆرى خسته‌ به‌رده‌ستیان , پاش چه‌ند ساڵێک که‌ شارى (إرم) یان بۆ دروستکردو له‌وه‌دا بوو بگوێزنه‌وه‌ ناوى , خواى گه‌وره‌ به‌ ڕه‌شه‌باى لم له‌ناوى بردن ..به‌لآم ئاخۆ شوێنه‌که‌یان له‌کوێدا بووبێت ؟!
    گه‌ڕان به‌دواى شوێنه‌وارى (عاد)دا خولیاى زۆر که‌س بوو , (لورانس العرب)خه‌وى ئه‌دى به‌دۆزینه‌وه‌ى ئه‌م شاره‌وه‌و ناوى نابوو (اطلنتس الصحراء)، که‌ئه‌مه‌ش ناوێکى ئه‌فسانه‌یىیه‌, (لورانس)مردو ئاواته‌که‌ى برده‌ گڵه‌وه‌ !..

دانوسینى/دانا عوسمان
ئاماده‌کردنى/سانا حمدامین
دواى درۆى نیه‌ت و زمان جۆرێکى تر له‌ درۆ درۆى کرده‌وه‌یه‌ ئه‌ویش ته‌نها جیاوازى له‌گه‌ڵ دوو جۆره‌که‌ى ترى درۆدا ئه‌وه‌یه‌ که‌ ئه‌م جۆره‌یان جۆرێک له‌ بێ ده‌نگى پێوه‌ دیاره‌ و ئه‌ندامه‌کانى جه‌سته‌ نمایشى ئه‌م جۆره‌ درۆیه‌ ده‌که‌ن و به‌کرده‌وه‌ پێ هه‌ڵده‌به‌ستن ئه‌ویش له‌پێناو به‌رژه‌وه‌ندى ته‌سکى دنیایى و به‌ده‌ستخستنى به‌شێکى که‌م له‌ به‌رژه‌وه‌ندییه‌کان. بۆ نموونه‌ که‌سێکى ساغ و سه‌لامه‌ت له‌ رووى جه‌سته‌و ژیرییه‌وه‌ خۆى ده‌کاته‌ شێت یان ناته‌واو له‌روى جه‌سته‌وه‌ ده‌ست ده‌داته‌ پاره‌ کۆکردنه‌وه‌ سواڵ کردن هه‌تاوه‌کو له‌م رێگه‌یه‌وه‌ سۆزى خه‌ڵکى به‌لاى خۆى دا بجولێنێ و پاره‌ى باشى ده‌ست بکه‌وێت.

نوسینى/ئه‌ندازیار عوسمان
     له‌ساڵى ١٨٣٤ ز دا قه‌ڵایه‌ک له‌ نزیک شارى (عدن) دۆزرایه‌وه‌ به‌ناوى ( حصن الغُراب) , که‌لمێکى زۆر دایپۆشیبوو, زۆر شتیان دۆزیه‌وه‌ , له‌وانه‌ پارچه‌یه‌ک مه‌ڕمه‌ڕ بوو که‌ ئه‌مه‌ى له‌سه‌ر هه‌ڵکه‌نرابوو:

نوسینى/ئه‌ندازیار عوسمان
     له‌ (25) شوێن زیاتردا قورئان باسى گه‌لى (عاد) ده‌کات, به‌ڵام هیچ له‌باره‌یانه‌وه‌ نه‌زانرابوو , چونکه‌ به‌ ڕه‌شه‌باى لم له‌ناوچوون وشوێنه‌واریان لم دایپۆشیبوو…
     نزیکه‌ى دووسه‌د ساڵ له‌مه‌وبه‌ر باڵوێزى فه‌ڕه‌نسى له‌ قاهیره‌ قورئانى وه‌رگێڕایه‌ سه‌ر زمانى فه‌ڕه‌نسى و پیاوێکى ئینگلیزیش به‌ناوى (سةيل) له‌ فه‌ڕه‌نسىیه‌که‌وه‌ وه‌رى گێڕایه‌ سه‌ر زمانى ئینگلیزى ..
    (سةيل) پێشه‌کىیه‌کى هه‌شتاو پێنچ لاپه‌ڕه‌یى بۆ قورئانه‌که‌ نووسى:خۆلاسه‌ى باسه‌که‌ى ئه‌وه‌یه‌ که‌ ده‌یه‌وێت گومان دروست بکات له‌دڵى ئه‌و که‌سه‌ى که‌ ئه‌و قورئانه‌ وه‌رگێڕاوه‌ ده‌خوێنێته‌وه‌ ,

نوسینى/ئه‌ندازیار عوسمان
    له‌ قورئاندا باسى گه‌لانى دێرین کراوه‌ که‌ خواى گه‌وره‌ چۆن له‌ناوى بردوون وشوێنه‌وارى هه‌ندێکیان دیاره‌و ماوه‌ , وه‌ک شوێنه‌وارى گه‌لى سه‌مود له‌ناوچه‌ى (حجر)دا , که‌له‌سه‌ر ڕێى کۆنى نێوان (مةدينة)و (تةبوك)ه‌..
    مه‌به‌ست له‌ (حجر) ئه‌و شوێنه‌ى گه‌لى سه‌موده‌ که‌ چوارده‌وریان به‌ شاخ گیراوه‌و له‌و شاخانه‌ش خانوویان بۆ خۆیان هه‌ڵکۆڵیبوو , هه‌روه‌ها به‌ردیشیان هێنابوو له‌دۆڵه‌که‌دا پایه‌ى جوان و بیناى جوانیان دروست کردبوو..

نوسینى/ئه‌ندازیار عوسمان
    له‌گه‌ڵ پێشکه‌وتنى زانستداو له‌م ساڵانه‌ى دواییدا توانرا زۆر کار ئاسانى بۆ شوێنه‌وارناسان بکرێت , ئه‌ویش به‌ هۆى وێنه‌گرتن وکه‌شف کردنى ژێر زه‌وىیه‌وه‌ بۆ چه‌نده‌ها مه‌تر..
    بۆ نموونه‌ له‌ساڵى(1981) دا دیراسه‌ى بیابانى میسرى کراو زانایانى ئه‌مریکى بۆیان ده‌رکه‌وت که‌ له‌جێى نیلى ئێستا ڕووبارێکى ترى گه‌وره‌ هه‌بووه‌و  له‌ئه‌نجامى گۆڕانى جیۆلۆجىیه‌وه‌  نه‌ماوه‌و (نيل) جێى گرتۆته‌وه‌ . به‌مه‌ش بۆیان ده‌رکه‌وت که‌چه‌ند هه‌زار ساڵێک له‌مه‌وبه‌ر بیابانى میسرو سۆدان ئاوه‌دانى وڕووبارى تیابووه‌.. به‌هه‌مان شێوه‌ش دیراسه‌ى نیوه‌ دوورگه‌ى عه‌ره‌ب کرا له‌ که‌شتیه‌ ئاسمانىیه‌کان ومانگه‌ ده‌ستکرده‌کانه‌وه‌ ,

نوسینى/ئه‌ندازیار عوسمان
    پێغه‌مبه‌ر (ص) له‌ فه‌رمووده‌یه‌کى (صحيحىموسليم) دا ده‌فه‌رموێ ( لن تقوم الساعة حتى تعود أرض العرب مروجا وأنهارا) واته‌ : قیامه‌ت نایه‌ت هه‌تاوه‌کو نیوه‌ دوورگه‌ى عه‌ره‌ب نه‌بێته‌وه‌ به‌باخ وبێستان وسه‌وزایى وڕووبار هه‌روه‌ک جاران..
   ئه‌م فه‌رمووده‌یه‌ هه‌واڵ دانه‌ به‌وه‌ى که‌ له‌ ڕابردوویه‌کى دووردا نیوه‌ دوورگه‌ى عه‌ره‌ب ڕووبارى تیابووه‌و ئاوه‌دان بووه‌ , وه‌قیامه‌تیش نایه‌ت تاواى لێنه‌یه‌ته‌وه‌ .. زانستى سه‌رده‌م وزانایانى جێولۆجى ئه‌م ڕاستىیه‌یان سه‌لماند، که‌ به‌ڵگه‌یه‌ له‌سه‌ر پێغه‌مبه‌رایه‌تى (محمد) (ص) ..
 نیوه‌ دوورگه‌ى عه‌ره‌ب (أرض العرب) , پشتێنه‌ بیابانێکى تیایه‌و ده‌که‌وێته‌ نێوان هێڵى درێژى (51) و(30)ى سه‌رووى هێڵى ئیستیواو خوارووى هێڵى ئیستیواوه‌..